مشخصات پژوهش

عنوان	اثر قطع آبیاری و محلول پاشی نیتروپروساید سدیم بر برخی خصوصیات فیزیولوژیک، عملکرد و اجزای عملکرد دو رقم کلزا (Brassica napus L)
نوع پژوهش	پایان نامه
کلیدواژه‌ها	پراکسیداز، روغن دانه، کلروفیل کل، مالون دآلدئید، نیتروپروساید سدیم
چکیده	تنش خشکی عامل اصلی محدود کننده رشد و عملکرد گیاهان زراعی در اکثر مناطق می-باشد و کاهش یا تعدیل اثرات مخرب تنش خشکی از اولویت‌های تحقیقاتی در هر منطقه است. به‌منظور بررسی اثر بر‌هم‌کنش نیتروپروساید سدیم و تنش خشکی روی برخی خصوصیات مورفوفیزیولوژیک، عملکرد دانه و کیفیت دانه دو رقم کلزا دو آزمایش جداگانه انجام شد. آزمایش اول به صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در دو مکان (مزرعه تحقیقاتی دانشگاه کردستان واقع در دهگلان و مزرعه مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی همدان) در سال زراعی 1395-1394 اجرا شد. فاکتورهای آزمایش عبارت بودند از سطوح آبیاری شامل آبیاری کامل (شاهد)، قطع آبیاری از مرحله‌ی شروع غلاف‌دهی (تنش شدید) و قطع آبیاری از مرحله‌ی شروع پر شدن دانه (تنش ملایم)، ارقام کلزا شامل نپتون و اکاپی و چهار سطح محلول‌پاشی نیتروپروساید سدیم با غلظت‌های 0، 100، 200 و 300 میکرو مولار. نتایج تجزیه مرکب داده‌های دو مکان نشان داد که بین ارقام مورد مطالعه تنها از نظر ارتفاع بوته، تعداد غلاف در بوته، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه تفاوت معنی‌داری وجود داشت. تنش خشکی باعث افزایش غلظت پراکسید هیدروژن، مالون دی‌آلدئید و پرولین برگ و میزان فعالیت ‌آنزیم‌های آنتی اکسیدانی (پراکسیداز و سوپر اکسید دیسموتاز) و کاهش غلظت رنگیزه‌های فتوسنتزی، تعداد غلاف‌ در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن هزار دانه، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، شاخص برداشت، درصد روغن دانه و در نهایت افت عملکرد روغن دانه شد. علی‌رغم اثرات منفی تنش خشکی بر کلزا، محلول‌پاشی گیاه توسط نیتروپروساید سدیم به ویژه محلول‌پاشی 100 و 200 میکرومولار نیتروپروساید سدیم تا حدود زیادی باعث کاهش اثرات تنش خشکی شد. محلول‌پاشی 100 و 200 میکرومولار نیتروپروساید سدیم باعث افزایش غلظت اسمولیت‌های سازگار و فعالیت آنزیم‌های آنتی اکسیدانی به ویژه در گیاهان تحت تنش شد و با حفظ رنگیزه‌های فتوسنتزی باعث بهبود عملکرد و کیفیت محصول شد. بالاترین عملکرد دانه (9/4970 کیلوگرم در هکتار) در شرایط آبیاری کامل و محلول‌پاشی 100 میکرومولار نیتروپروساید سدیم و کمترین عملکرد دانه (1/3343 کیلوگرم در هکتار) در شرایط قطع آبیاری از مرحله غلاف‌بندی و عدم محلول‌پاشی حاصل گردید. آزمایش دوم نیز به صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار و در دو سال زراعی (1395-1394 و 1396-1395) اجرا شد. در این آزمایش نیز فاکتورهای آزمایش عبارت بودند از سطوح آبیاری شامل آبیاری کامل (شاهد)، قطع آبیاری از مرحله‌ی شروع غلاف‌دهی (تنش شدید) و قطع آبیاری از مرحله‌ی شروع پر شدن دانه (تنش ملایم)، دو رقم کلزا شامل ارقام نپتون و اکاپی و چهار سطح محلول‌پاشی نیتروپروساید سدیم با غلظت‌های 0، 100، 200 و 300 میکرو مولار. نتایج تجزیه مرکب داده‌های دو سال بیانگر آن بود که با توجه به شرایط آب و هوایی مطلوب‌تر طی سال زراعی 1395-1394 غلظت پراکسید هیدروژن، مالون دی‌آلدئید، کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌های محلول برگ کمتر از سال زراعی 1396-1395 بود، در صورتی که غلظت کلروفیل‌های a، b و کل، ارتفاع بوته، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، درصد و عملکرد روغن دانه طی سال زراعی اول بیشتر از سال زراعی دوم بود. رقم اکاپی از ارتفاع بوته و درصد روغن دانه بیشتری نسب به رقم نپتون برخوردار بود، در حالیکه رقم نپتون از لحاظ وزن هزار دانه، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه در مقایسه با رقم اکاپی برتری داشت. همانند آزمایش اول قطع آبیاری و اعمال تنش خشکی اثرات منفی بر گیاه داشت و به طور کلی کمبود آب در خاک باعث افزایش غلظت پراکسید هیدروژن، مالون دی‌آلدئید، اسمولیت‌های سازگار شامل پرولین، کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌های محلول، فعالیت آنزیم‌های پراکسیداز و سوپراکسید دیسموتاز شد. در شرایط تنش خشکی غلظت رنگدانه‌های فتوسنتزی، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن هزار دانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، درصد روغن دانه و عملکرد روغن دانه به طور چشمگیری کاهش یافت. محلول‌پاشی نیتروپروساید سدیم به خصوص محلول‌پاشی 100 و 200 میکرومولار نیتروپروساید سدیم توانست از اثرات منفی تنش خشکی بکاهد. کاربرد این غلظت‌های نیتروپروساید سدیم با افزایش محتوی اسمولیت‌های سازگار و فعالیت‌ آنزیم‌های آنتی اکسیدانی و کاهش میزان پراکسید هیدروژن و مالون دی‌آلدئید باعث حفظ رنگدانه‌های فتوسنتزی و بهبود فعالیت فتوسنتزی گیاهان تحت تنش و در نهایت، بهبود عملکرد دانه، درصد روغن و عملکرد روغن دانه شد. بالاترین عملکرد دانه در شرایط آبیاری کامل و محلول‌پاشی 100 میکرومولار نیتروپروساید سدیم به میزان 9/4808 کیلوگرم در هکتار و پایین‌ترین عملکرد دانه در شرایط قطع آبیاری از مرحله غلاف‌بندی و عدم محلول‌پاشی نیتروپروساید سدیم به میزان 4/3274 کیلوگرم در هکتار مشاهده شد. به طور کلی بر اساس نتایج حاصل از این مطالعه می توان بیان کرد کاربرد نیتروپروساید سدیم به ویژه محلول‌پاشی 100 و 200 میکرومولار نیتروپروساید سدیم می‌تواند در کاهش اثرات مخرب ناشی از تنش تنش خشکی بر گیاه کلزا موثر باشد و کاربرد غلظت مناسب این ماده در شرایط کمبود آب قابل توصیه است.
پژوهشگران	یوسف سهرابی (استاد راهنما)، فرزاد حسین پناهی قروچای (استاد مشاور)، مهدیه شیخعلیان (دانشجو)، امیرحسین شیرانی راد (استاد مشاور)