جلال خورشیدی

ایران از مراکز مهم تنوع ژنتیکی گونه های گیاهی در دنیا می باشد. در این ارتباط 39 گونه ارکید خاکزی در مناطق مختلف ایران رویش دارند. غده های زیرزمینی این گونه ها جهت تولید ثعلب در حجم وسیع جمع آوری می شوند که منجر به نابودی زیستگاه این گونه های ارزشمند شده است. فرآیند جوانه زنی پیچیده و داشتن رابطه همزیستی با قارچ ها و طولانی بودن چرخه زندگی ارکیدها در شر ایط طبیعی باعث تکثیر، اصلاح و اهلی سازی این گونه ها را مشکل ساخته است. در تحقیق حاضر تکثیر درون شیشه ای از طریق جوانه زنی ناهمزیست، شناسایی ترکیبات دارویی مهم و بررسی تنوع مورفولوژیکی و مولکولی مهم ترین گونه های ارکید خاکزی ایران شامل Orchis mascula، Anacamptis coriophora، Orchis simia، Ophrys straussii، Ophrys schulzei، Himantoglossum affine، Dactylorhiza umbrosa و Orchis collina بررسی شد. در تحقیق مربوط به تکثیر درون شیشه ای، جوانه زنی موفقیت آمیز 7 گونه ارکید خاکزی ایرانی با استفاده از ترکیبات آلی (آب آناناس و آب نارگیل) و ترکیبات نیتروژن دار (آمینوون، پپتون و کازئین هیدرولیزات) در محیط کشت Malmgren حاصل شد. از این 6 گونه 3 گونه به طور موفقیت آمیز تا مرحله گیاهچه های آماده برای سازگاری رشد کردند. در آزمایش دوم ترکیبات فیتوشیمیایی عصاره هیدروالکلی (اتانولی و متانولی) برگ و غده 4 گونه ارکید خاکزی منتخب شامل Anacamptis coriophora، Orchis simia، Himantoglossum affine و Dactylorhiza umbrosa بررسی شد. بین گونه های مورد بررسی و نیز نوع عصاره الکلی از نظر ماهیت و میزان ترکیبات فیتوشیمیایی تفاوت وجود داشت. نتایج نشاندهنده وجود ترکیبات زیستی فعال همچون Benzene, 1-methoxy-4-(1-propenyl)- در غلظت های بالا به ویژه در عصاره متانولی بود که نشان از پتانسیل این گونه ها در کاربردهای دارویی و پزشکی می باشد. در مطالعه سوم 107 ژنوتیپ مورد بررسی تنوع معنی داری را در صفات فنوتیپی نشان دادند و بیش تر صفات بررسی شده ضریب تغییرات بیش از 30 درصد را نشان دادند که بیشتر برای صفات با قابلیت اقتصادی همانند طول گل آذین ، تعداد گل ، طول دوره گلدهی ، وزن تر غده و وزن خشک غده مشاهده شد. در نهایت ژنوتیپ های جمع آوری شده از نقاط مختلف ایران تنوع ژنتیکی گسترده ای را با استفاده از نشانگرهای ISSR، SCoT و IRAP نشان دادند که بیشتر بر اساس گونه و جمعیت جغرافیایی تفکیک شدند.