عنوان	طرح پژوهشی حفاظت از گونه‌های در معرض خطر انقراض در تالاب هورالعظیم
نوع پژوهش	طرح پژوهشی خاتمه یافته
کلیدواژه‌ها	لاک‌پشت فراتی، خوزستان، بین‌النهرین، مردم محلی، میادین نفتی
چکیده	این طرح باهدف حفاظت از گونه در معرض خطر انقراض لاک‌پشت فراتی در تالاب هورالعظیم، آگاه‌سازی و آموزش مردم بومی در رابطه بااهمیت این گونه جانوری و زیستگاه آن در محدوده تالاب و همچنین جلب مشارکت مردم در حفاظت از لاک‌پشت فراتی در سال 1402 انجام‌شده است. لاک‌پشت فراتی با نام علمی Rafetus euphraticus تنها لاک‌پشت لاک نرم ایران است و پراکنش جهانی آن محدود به رودخانه‌های دجله و فرات و انشعابات آن‌ها در کشورهای عراق، سوریه، ترکیه و استان خوزستان در ایران است. عوامل گوناگونی بقای این موجود را تهدید می‌کند. این گونه در فهرست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت در رده در معرض خطر انقراض قرار دارد و همچنین در سال 2016 به ‌ضمیمه دو کنوانسیون منع تجارت غیرقانونی گونه‌های جانوری در معرض خطر انقراض (CITES) اضافه‌شده است. تالاب هورالعظیم در غرب استان خوزستان شرقی ترین بخش از تالاب‌های بین‌النهرین قرار دارد. این تالاب به‌عنوان یک زیستگاه یکپارچه با وسعت یک‌صد هزار هکتار از مهم‌ترین و باارزش‌ترین زیستگاه‌های لاک‌پشت فراتی در کل محدوده پراکنش جهانی آن محسوب می شود. همچنین ازآنجاکه بخش بزرگی از تالاب های بین‌النهرین به‌طور کامل در کشور عراق تخریب‌شده است و برای کشاورزی مورداستفاده مردم محلی قرارگرفته است، اهتمام به حفاظت از این تالاب از جنبه بین المللی را دوچندان می نماید. ازنظر کارشناسان محیط‌زیست، زیست بوم تالاب هورالعظیم به‌عنوان بزرگ‌ترین پهنه آبی تالاب های بین النهرین ثروتی ملی و گنجینه منحصربه‌فرد حیات است و اجرای این طرح حفاظتی به بقای گونه منحصربه‌فرد لاک‌پشت فراتی و زیستگاه‌های آن در محدوده تالاب هورالعظیم کمک خواهد نمود. در این طرح پس از مطالعه میدانی و بررسی زیستگاه لاک‌پشت فراتی و شناسایی مناطق لانه گذاری در محدوده تالاب هورالعظیم، جلب مشارکت مردم محلی به‌ویژه صیادان، محیط‌بانان و معلم‌ها در محدوده تالاب هورالعظیم در راستای حفاظت از لاک‌پشت فراتی انجام شد. سپس کارگاه‌های آموزشی و نشست های مشورتی با حضور صیادان محلی در شهرستان‌های دشت آزادگان و هویزه برگزار شد. همچنین کارگاه‌های آموزشی ویژه معلمان (دروس مرتبط با محیط‌زیست شامل زیست‌شناسی، جغرافیا و زمین‌شناسی) در خصوص نحوه آموزش دانش آموزان در دروس مربوط به محیط‌زیست برگزار شد. علاوه براین نشست های مشورتی جهت تکمیل سرفصل آموزشی ویژه معلمان شهرستان سوسنگرد برگزار شد و سرفصل آموزشی ویژه دانش آموزان در خصوص حفاظت از تالاب هورالعظیم و لاک‌پشت فراتی در مقاطع دوم و سوم ابتدایی تهیه شد. از دیگر فعالیت‌های این طرح طراحی و چاپ 2000 نسخه پوستر گلاسه اطلاع‌رسانی در مورد لزوم حفاظت از لاک‌پشت فراتی و زیستگاه، طراحی و چاپ 5000 نسخه بروشور گلاسه اطلاع‌رسانی در مورد لزوم حفاظت از لاک‌پشت فراتی و زیستگاه است. همچنین اولین جشنواره با موضوع حفاظت از لاک‌پشت فراتی به مناسبت روز جهانی تالاب‌ها برای دانش آموزان مدارس شهرستان‌های دشت آزادگان و هویزه در محدوده تالاب هورالعظیم و مسابقه نقاشی و صنایع‌دستی دانش آموزی و نمایشگاه با موضوع حفاظت از لاک‌پشت فراتی در سطح مدارس شهرستان‌های دشت آزادگان و هویزه برای شناسایی ظرفیت های هنری برگزار شد. در این طرح کارگاه‌های تخصصی مطالعه جمعیت لاک‌پشت فراتی برای محیط‌بانان و کارشناسان ادارات حفاظت محیط‌زیست، جلسات منظم دوره ای و کارگاه‌های مشورتی با موضوع بهسازی مکان‌های مناسب لانه‌سازی در تالاب هورالعظیم با حضور کارشناسان HSE میادین نفتی، محیط‌بانان تالاب هورالعظیم و کارشناسان اداره کل محیط‌زیست استان خوزستان، کارگاه‌های ایمنی زیستی در خصوص حفاظت از گونه های خزندگان برای کارکنان HSE و آتش‌نشانی مستقر در میادین نفتی، کارگاه آموزشی برای نیروهای بومی پیمانکاران مستقر در میادین نفتی در محدوده تالاب هورالعظیم و کارگاه آموزشی برای مدیران ارشد شرکت سینوپک چین در مورد اهمیت و لزوم حفاظت از لاک‌پشت فراتی به‌عنوان گونه در معرض خطر انقراض برگزار شد. همچنین براساس نتایج این مطالعه، عوامل تهدید لاک‌پشت فراتی طبقه‌بندی و اولویت‌بندی شدند و نقشه نقاط تهدید گونه در تالاب هورالعظیم تهیه شد.
پژوهشگران	هانیه غفاری (مجری اول)، باربد صفایی مهرو (همکار)