مشخصات پژوهش

عنوان	واکاوی تغییرات دامنه شبانه‌روزی و فصلی دما در مناطق شهری و روستایی ایران
نوع پژوهش	پایان نامه
کلیدواژه‌ها	دامنه‌ی دمای روزانه، روند دما، ایران، من-کندال، خوشه‌بندی
چکیده	دما به عنوان یکی از مهم‌ترین و تعیین‌کننده‌ترین عناصر اقلیمی، شاخص مناسبی برای ردیابی تغییرات اقلیم به شمار می آید. یکی از چالش های پیش روی بشر در قرن حاضر تغییر اقلیم است. دامنه‌ی دمای روزانه در مقیاس‌های مکانی جهانی، منطقه‌ای و محلی تحت تاثیر شرایط محیطی قرار دارد. به دلیل اهمیت بالای تغییرات دامنه‌ی دمای روزانه از جنبه‌های مختلف و بر حسب ویژگی‌های اقلیمی، پایش رفتار زمانی و مکانی دامنه‌ی دمای روزانه در گستره‌ی ایران و نیز بررسی روند تغییرات آن در این پژوهش انجام شده است. برای این کار داده‌های روزانه‌ی دمای هوا در مقادیر کمینه و بیشینه‌ی 111 ایستگاه سینوپتیک در دوره‌ی زمانی 2018-1988 مورد واکاوی قرار گرفت. پس از تنظیم داده‌ها به صورت فایل متلب، کنترل کیفی روی آن‌ها صورت گرفته است. در ادامه، داده‌ها جهت تحلیل دمای هوا در مقادیر کمینه، بیشینه و میانگین مرتب‌سازی و تحلیل‌های آماری مقدماتی روی داده‌ها انجام شده است. بررسی وجود و معنی‌داری روند دامنه‌ی دمای روزانه با استفاده از آزمون ناپارامتری من-کندال و شدت روند با استفاده از شیب خط سِن ارزیابی شد. به منظور بررسی وجود تفاوت معنادار میان دامنه‌ی دما در ایستگاه‌های شهری و روستایی ایران، ابتدا این پارامتر در ایستگاه‌های مورد مطالعه خوشه‌بندی شد تا مناطق با دامنه‌ی دمایی مشابه دسته-بندی شود. پس از خوشه‌بندی سلسله مراتبی و به روش وارد، به منظور بررسی اثر سکونتگاه-های شهری، دامنه‌ی دمای شبانه‌روزی ایستگاه‌های شهری و روستایی در هر کدام از خوشه-ها با هم مقایسه شد. میانگین بلندمدت دمای هوا در مقادیر کمینه و بیشینه‌ی روزانه اثر توپوگرافی، عرض جغرافیایی و دوری و نزدیکی به دریا را به ویژه در فصل‌های گذار به خوبی نشان می‌دهد. دامنه‌ی دمای روزانه در مناطق ساحلی در فصل‌های مختلف سال کمترین مقادیر را به میزان 8 درجه سلسیوس دارند. بیشترین تغییرات دما در شبانه‌روز نیز در بخش-هایی از ایران مرکزی و زاگرس جنوبی به میزان 19 درجه رخ داده است که در فصل تابستان گسترش بیشتری روی زاگرس دارد. مناطق با دامنه‌ی دمای کمتر از 10 درجه‌ی سلسیوس در فصل زمستان بیشترین گسترش را در ایران نشان می‌دهد. در مقابل فصل‌های تابستان و پاییز در بیشتر مناطق ایران دامنه‌ی دمای روزانه افزایش یافته است. پراکنش مکانی روند دامنه‌ی دما تغییرات فصلی دارد. روند منفی دامنه‌ی دما که گویای کاهش اختلاف شبانه‌روزی در طول زمان است، گسترش مکانی بیشتری نسبت به روند مثبت در تمام فصل‌های سال تجربه می‌کند. این گسترش مکانی در بهار کمتر اما در پاییز بیشتر است، به نحوی که در فصل پاییز شاهد روند منفی دامنه‌ی دما در تمام ایران به استثنای موارد جزئی و پراکنده هستیم. روند منفی دامنه‌ی دمای روزانه با گسترش مکانی زیاد نشان‌دهنده‌ی کاهش اختلاف شبانه‌روزی دما در بیشتر مناطق ایران است. در فصل‌های مختلف سال از نظر شدت و گسترش مکانی روندهای منفی و مثبت، شاهد تغییرات قابل توجهی هستیم که بیشترین روند منفی را در فصل‌های پاییز و زمستان برای بیابان‌های ایران مرکزی با 75/0 تا 1 درجه در هر دهه نشان می‌دهد.
پژوهشگران	مسعود مرادی (استاد مشاور)، محمد حسین قلی زاده (استاد راهنما)، اسراء محمودی (دانشجو)