مشخصات پژوهش

عنوان	انجام مطالعات، جمع آوری نمونه و شناسایی فون پارک ملی ارسباران و مناطق حفاظت شده ارسباران و دیزمار
نوع پژوهش	طرح پژوهشی خاتمه یافته
کلیدواژه‌ها	ارسباران، گونه های شاخص، مهره داران، بی مهرگان، کلیبر، ورزقان، آذربایجان شرقی
چکیده	مجموعه حفاظت شده ارسباران شامل پارک ملی ارسباران با مساحت 8923 هکتار و مناطق حفاظت شده ارسباران و دیز مار به ترتیب با مساحت 76857 هکتار و 69366 هکتار که در شمال غرب ایران و مرز کشورهای جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان و بر اساس تقسیمات استانی در محدوده شهرستان های کلیبر و ورزقان و تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی قرار دارد. در مقایسه با تنوع بالای گونه های جانوری اطلاعات اندکی در مورد این منطقه و همچنین در خصوص جمع آوری کلکسیون ها و نگهداری ذخایر ژنتیکی کمبودهای فراوانی وجود دارد. تهیه و آماده سازی مجموعه علمی از گونه های جانوری این منطقه موجب می گردد موزه ملی تاریخ طبیعی جذب کننده پژوهشگران و دانشجویان علاقه مند به این محدوده جغرافیای جانوری بوده و همچنین به لحاظ خصوصیات منحصربه فرد منطقه ارسباران ازنظر تنوع زیستی موردتوجه ویژه قرار گیرد. این طرح با هدف جمع آوری، شناسایی و رده بندی گونه های مهره داران و بی مهرگان پارک ملی ارسباران و مناطق حفاظت شده ارسباران و دیزمار جهت نگهداری در مخازن علمی موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست از تیرماه سال 1400 تا خردادماه 1401 انجام شد. در مجموع تعداد 48 ایستگاه نمونه برداری در محدوده طرح انتخاب شد و سفرهای میدانی با هدف ثبت نقاط حضور و جمع آوری گونه ها و همچنین بررسی اجمالی ویژگی های اکولوژیک گروه های مختلف جانوری شامل دو گروه مهره داران و بی مهرگان منطقه و بررسی عوامل تهدید گونه های شاخص در محدوده پارک ملی ارسباران و مناطق حفاظت شده ارسباران و دیزمار انجام شد. هم زمان با شناسایی و جمع آوری نمونه های جانوری از گونه های قابل دسترس در محدوده مطالعاتی و همچنین زیستگاه ها عکس برداری انجام شد. در حین نمونه برداری، از فرم تهیه شده برای ثبت اطلاعات زیستگاه ازجمله مختصات، ارتفاع، شیب، نوع پوشش گیاهی به همراه گونه های صیدشده از ایستگاه موردنظر استفاده شد. نمونه ها پس از انتقال از ایستگاه نمونه برداری با استفاده از کلید شناسایی شناسایی شدند. مطابق شرح خدمات قرارداد اداره کل حفاظت محیط زیست استان آذربایجان شرقی نمونه های مهره دار و بی مهره جهت شناسایی و نگهداری در مخازن جانوری موزه ملی تاریخ طبیعی جمع آوری شدند. برای هر رده از مهره داران و بی مهرگان بر اساس تجربه متخصصین و کارشناسان طرح از روش های علمی و دستورالعمل های استاندارد جهت بررسی، شناسایی و جمع آوری نمونه ها استفاده شد. بر اساس شرح خدمات طرح انجام مطالعات، جمع آوری نمونه و شناسایی فون پارک ملی ارسباران و مناطق حفاظت شده ارسباران و دیزمار درمجموع تعداد 130 نمونه تمام بدن از مهره داران شامل ماهیان، دوزیستان، خزندگان، پرندگان و پستانداران متعلق به 100 گونه مختلف جمع آوری شد. همچنین 70 نمونه بافت، سرگین و نمایه حضور گونه های مختلف جانوری جمع آوری و تحویل موزه ملی تاریخ طبیعی گردید. در این مطالعه درمجموع 200 نمونه تمام بدن، بافت و نمایه از مهره داران برای منطقه تحت مطالعه و کشور، نمونه برداری گردید. لازم بذکر است به دلیل وجود محدوده مطالعه در مرز جنوبی منطقه قفقاز هیچ گونه اندمیک برای کشور ثبت و مشاهده نگردید. طی مطالعه فون جانوران منطقه ارسباران کارشناسان طرح توانستند تعداد 128 گونه مهره دار مشاهده و شناسایی نمایند که به تفکیک هر پنج رده در زیر آورده شد است. ماهیان 22 گونه در پنج راسته متعلق به 8 خانواده، دوزیستان 4 گونه در یک راسته متعلق به 3 خانواده، خزندگان 23 گونه در 3 راسته متعلق به 9 خانواده، پرندگان 50 گونه در دو راسته گنجشک شکلان و کبوترشکلان متعلق به 17 خانواده، پستانداران 29 گونه در 7 راسته متعلق به 18 خانواده بصورت چک لیست های مجزا در این گزارش ارائه شدند. در خصوص بی مهرگان نیز مجموعاً تعداد 700 نمونه تمام بدن شامل عنکبوتیان و حشرات تهیه گردید و در پنج تابلو و تعداد 25 ویال (محلول الکل اتانول) جمع آوری، شناسایی، لیبل گذاری و جهت نگهداری مخازن علمی در موزه ملی تاریخ طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست ارائه گردید. بر اساس نتایج این مطالعه مهم ترین عوامل تهدید زیستگاه و گونه های جانوری در پارک ملی ارسباران و مناطق حفاظت شده ارسباران و دیزمار به ترتیب اولویت شامل آلودگی های صنعتی، تخریب زیستگاه، تغییر کاربری اراضی، قطع درختان جنگلی، برداشت بی رویه علوفه از مراتع، چرای مفرط دام، آتش سوزی، گونه های مهاجم و غیربومی و تصادفات جاده ای هستند نهایتاً در پایان مطالعه حاضر موارد ذیل درمجموعه حفاظت شده ارسباران جمع آوری، تهیه و تحویل کارفرما گردید: - تهیه 130 نمونه کامل علمی (تمام بدن) از پنج رده مهره داران شامل 100 گونه جانوری - تهیه 70 نمونه آثار، نمایه و بافت از مهره داران در محدوده مطالعه - تهیه 700 نمونه کا
پژوهشگران	باربد صفایی مهرو (همکار)، هانیه غفاری (مجری اول)