مشخصات پژوهش

عنوان	تحلیل محتوای کتاب های درسی دوره دبیرستان بر اساس مخاطرات طبیعی
نوع پژوهش	پایان نامه
کلیدواژه‌ها	مخاطرات، تحلیل محتوا،مطالعات اجتماعی، زلزله، جغرافیا، آموزش و پرورش.
چکیده	مخاﻃﺮات ﻃﺒﯿﻌﯽ ﭘﺪﯾﺪه ای ﺗﮑﺮارﭘﺬﯾﺮست که در ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻋﻠﻤﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺎ آﺳﯿﺐ-ﻫﺎی ﺳﺨﺖ ﻣﺎدی و ﻣﻌﻨﻮی ﻫﻤﺮاه است. مخاطرات ﻃﺒﯿﻌﯽ شامل ﺳﯿﻼب، زﻟﺰﻟﻪ، زﻣﯿﻦ ﻟﻐﺰش، ﭘﺪﯾﺪه ﻓﺮوﻧﺸﺴﺖ، ﯾﺨﺒﻨﺪان و ﻫﻮازدﮔﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ. روش ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺤﺘﻮا ﯾﮑﯽ از ﭘﺮﮐﺎرﺑﺮدﺗﺮﯾﻦ روشﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، رﻓﺘﺎری و اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ازآنجاکه در ﻧﻈﺎم آﻣﻮزﺷﯽ ﻓﻌﻠﯽ ﮐﺸﻮر ﮐﺘﺎب درﺳﯽ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ اﺑﺰار آﻣﻮزش و درﺑﺮدارﻧﺪه ﻣﺤﺘﻮای ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎی در نظر گرفته شده باید باشد، لذا ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺤﺘﻮای ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی درﺳﯽ ﺑﻪ دﻻﯾﻞ مختلف از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻣﺤﺘﻮا ﺑﺎ اﻫﺪاف ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ درﺳﯽ و ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻧﻘﺎط ﻗﻮت و ﺿﻌﻒ ﮐﺘﺎبﻫﺎی درﺳﯽ، اﻣﺮی ﻻزم و ﺿﺮوری ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد. در این پژوهش به بررسی تصاویر، نمودارها و مدل ها و تعداد کلمات و مباحث تکرار شده در زمینه وقایع مختلف مخاطرات طبیعی از جمله زلزله، سیل، آتشفشان، سونامی و بهمن و همچنین در خصوص میزان آمادگی، امدادرسانی و بازسازی ها در زمان واقعه در کتاب های دوره راهنمایی و متوسطه براساس روش تحلیل محتوا پرداخته شد. نتایج بررسی تصاویر و محتوای کتاب های سه پایه دوره راهنمایی نشان داد که از کل مطالب در دروس مطالعات اجتماعی در زمینه زمین لرزه (6/0 درصد)، آتشفشان (8/0 درصد)، سیل (6/0 درصد)، خشکسالی (4/0 درصد)، تگرگ (1/0 درصد) و آتش سوزی (2/0 درصد) را به خود اختصاص داده است. تعداد کل تصاویر مخاطرات طبیعی در کتاب مطالعات اجتماعی 6 عدد در کتاب پایه اول و 5 در کتاب پایه دوم بوده است. در بررسی محتوای فصل سوم کتاب مطالعات اجتماعی پایه دوم راهنمایی که تحت عنوان "مقابله با حوادث" بوده مشاهده شد که تصاویر در خصوص نقاط زلزله خیز، میزان خسارات ناشی از بالا رفتن شدت زلزله ، نحوه امدادرسانی در زمان وقوع و بازسازی مناطق زلزله زده هیچگونه مطلبی ارائه نشده است. در کتاب درسی جغرافیا سال اول دبیرستان در یازده پاراگراف در خصوص انواع مخاطرات طبیعی بحث شده است و ارائه ی این مطالب نسبت به کل محتوا معنی دار نمی باشد. در کتاب درسی جغرافیا سال دوم دبیرستان سه پاراگراف به زمین لرزه، چهار پارگراف به آتشفشان، هشت پاراگراف به سیل، سه پارگراف به خشکسالی و دو پاراگراف به سونامی اختصاص داده شده است. در این دوره نیز همانند کتاب جغرافیای دوره اول دبیرستان نسبت مطالب ارائه شده در زمینه مخاطرات طبیعی به کل مطالب معنی دار نمی باشد. در کتاب جغرافیای سال سوم دبیرستان در خصوص مخاطرات طبیعی از کل مطالب ارائه شده حدود 26 درصد (زمین لرزه)، 3 درصد (آتشفشان)، 40درصد (سیل)، 14 درصد (خشک سالی)، 13درصد (زمین لغزش) ارائه شده است. در خصوص مباحث تگرگ که هر ساله به کشاورزان خسارات زیادی را می رساند و همچنین پدیده فرونشست که بیشتر مناطقی که منبع آب زیرزمینی تنها منبع آب مصرفی ست در اثر مصرف بی رویه برای کشاورزی و شرب سطح آب زیرزمینی خیلی پایین رفته است و رخ داده است، هیچگونه بحثی بیان نشده است و فقط در یک خط اسمی از آن ها برده شده است. درس «انسان و محیطزیست»، با هدف محیط زیستی برای نخستین بار به عنوان درسی مستقل وارد نظام آموزشی کشور شد اما با این وجود، تعداد پاراگراف هایی که در خصوص مخاطرات طبیعی در آن بیان شد حدود 11 پاراگراف بوده و نسبت به کل مطالب ناچیز و کم مشاهده شد.
پژوهشگران	مرسل صحرایی (دانشجو)، جبار رحمانی (استاد مشاور)، هادی نیری (استاد راهنما)