سلمان احمدی

پروژه حاضر به منظور بررسی میزان فرونشست زمین در بازه زمانی 2023-2014 میلادی در دشت‌های شرقی استان کردستان شامل دشت قروه، دهگلان و چاردولی بوسیله داده‌های تداخل‌سنجی راداری و مدلسازی آب زیرزمینی می‌باشد. فرونشست به حرکات قائم سطح زمین به سمت پایین گفته می‌شود که به انواع مختلفی قابل تقسیم است. فرونشست در اثر متراکم شدن و تحکیم لایه‌های زیر سطحی یکی از انواع آن است که بعلت افت سطح آب زیرزمینی اتفاق می‌افتد. در پروژه حاضر جهت پایش فرونشست در دشت‌های استان کردستان از تداخل‌سنجی راداری، روش خط مبنای مکانی کوتاه (SBAS) و روش پراکنش‌گرهای دائمی (PS) به منظور تحلیل و بررسی سری زمانی رفتار فرونشست با استفاده از تصاویر ماهواره سنتینل 1 استفاده شده است. با توجه به پوشش غالب کشاورزی دشت‌های شرقی کردستان، خروجی روش SBAS بسیار بهتر از روش PS می‌باشد. دلیل این امر عدم امکان انتخاب نقاط پراکنش‌گر دائمی در روش PS در منطقه مطالعاتی است. در منطقه مطالعاتی قسمت جنوبی دشت چاردولی، قسمت شرقی دشت قروه و منطقه اطراف شهرستان دهگلان و روستای کروندان در دشت دهگلان به ترتیب با بیشینه فرونشستی معادل با 68.5، 25.1 و 85.1 سانتی‌متر در بازه زمانی 2023-2014 به عنوان مناطق بحرانی شناسایی شده‌اند. به منظور آگاهی از ضخامت واحدهای خاکی دشت از داده‌های ژئوفیزیکی و لاگ حفاری چاه‌های اکتشافی استفاده شده است. داده‌های ژئوفیزیک مربوط به مطالعات ژئوالکتریک بوده و تنها دشت چاردولی و بخشهایی از دشت دهگلان را شامل می‌شود. لاگ‌های حفاری هم مربوط به چاههایی هستند که عموماً به سنگ کف نرسیده و فاقد داده‌های دقیق بوده و بصورت پراکنده دشت را تا حدودی پوشش می‌هند. این داده‌ها صرفاً به منظور آگاهی از ضخامت لایه‌های خاکی قابل استفاده می‌باشند. با توجه به داده‌های اکتشافی ناشی از حفاری چاه‌ها، مصالح خاکی موجود در دشتها ترکیبی از خاک‌های ریزدانه و درشت‌دانه بوده که عموماً در بخش‌های بالایی، بخش ریزدانه غالب و در ترازهای پایین‌تر غالبیت با بخش درشت دانه است. در مطالعات زمین‌شناسی، با توجه به وضعیت توزیع مصالح، ضریب تراکم‌پذیزی برای نقاط مختلف برآورد شده است و به کمک آن نقشه توزیع ضریب مذکور رسم شده است، مطابق نقشه مذکور بیشترین پتانسیل تراکم‌پذیری در بخش‌های جنوبی و غربی دهگلان و بخشهای جنوبی دشت چاردولی دیده می‌شود. محاسبات ژئوتکنیکی که مبتنی بر تخمین و قضاوت مهندسی است نشاندهنده مقادیر فرونشست بیشتر از اعداد اندازه‌گیری شده است که عدم نمود آن ناشی از رفتار مصالح خاکی زیرسطحی است که پروسه‌ای تابع زمان است و ممکن است در سالیان آینده مقدار آن تکمیل شود. ناگفته نماند که بعلت عمق بیشتر سطح آب در بخشهای غربی وقوع فرونشست مورد انتظار زمان بیشتری لازم خواهد داشت. برای مدلسازی آب زیرزمینی و ارتباط فرونشست با کاهش سطح آب زیرزمینی، پس از بررسی داده‌ها، ساختار هیدروژئولوژیکی منطقه بررسی شد. پس از ارزیابی داده‌های موجود و مقدار قابل اعتماد بودن آنها، از روش سیستم استنتاج فازی- عصبی تطبیقی (ANFIS)برای مدلسازی مقادیر فرونشست بر اساس تغییرات سطح ایستابی استفاده گردید. داده‌های فرونشست تخمین‌زده شده حاصل از تداخل‌سنجی راداری بعنوان خروجی مدل و تغییرات سطح آب پیزومتری بعنوان ورودی مدل در نظر گرفته شدند. بر اساس داده‌های سنجش از دور، دشتهای شرقی استان دارای 7 زون فرونشست هستند و برای مدلسازی فرونشست آنها، از بارهیدرولیکی نزدیکترین پیزومتر به آنها استفاده شد. علاوه بر آن در یک کار مجزا تغییرات سطح آب زیرزمینی در محدوده مطالعاتی با استفاده از داده‌های بارش و برداشت چاههای بهره‌برداری نیز مدلسازی گردید. بر اساس نتایج به دست آمده مدل فرونشست زمین در اثر کاهش سطح آب از دقت بسیار خوبی برخوردار است و می‌تواند فرونشست زمین را برای کاهش‌های بلند مدت سطح آب شبیه‌سازی کند. اما مدل آب زیرزمینی به دلیل کمبود داده‌های مورد نیاز مدلسازی آب زیرزمینی و عدم قطعیت موجود در داده‌های برداشت آب از دقت کمتری نسبت به مدل فرونشست برخوردار است و صرفاً با فرض اعتماد بر مقادیر برداشت آب چاههای بهره‌برداری می‌توان از نتایج آن استفاده کرد. بر اساس نتایج به دست آمده برای حفظ شرایط پایدار در آبخوانهای شرقی استان لازم است تا تعداد چاه‌های بهره‌برداری کاهش یافته، بهره‌برداری از این آبخوانها بصورت محدود و کنترل‌شده صورت گیرد و در یک جمله بهترین پیشنهاد، برگشت به شرایط بهره‌برداری سال 77 و ماقبل آنست