جلال خورشیدی

حفاظت از گیاهان بومی و اندمیک پرکاربرد در طب سنتی به دلیل پراکنش محدود، برداشت های بی رویه و خطرات زیست محیطی، امری اجتناب ناپذیر است. لذا در این تحقیق نمونه های تکثیری از سه گیاه دارویی استان شامل مرزه هورامی (گیاه کامل)، سوور هه لاله (گیاه کامل) و نسترن وحشی (قلمه ساقه خشبی) در زمستان 1394 و نیز اوایل بهار سال 1395 در استان کردستان جمع آوری شدند. سپس مواد ازدیادی جهت مطالعات بعدی به گلخانه گروه باغبانی دانشکده کشاورزی دانشگاه کردستان انتقال داده شدند. و در قالب طرح مشخصی تکثیر آنها مطالعه شد. مرزه اورامانی ‎ (Satureja avromanica Maroofi)‎گیاهی دارویی متعلق به تیره نعناعیان‎ ‎ ( Lamiaceae ) و بومی استان کردستان بوده که شدیداً در معرض خطر انقراض است ‎.‎ اسانس این گیاه به دلیل تیمول بالایی که دارد، بسیار ارزشمند است. لذا بررسی روش های مختلف ازدیاد این گیاه ضروری به نظر می رسد. تحقیق حاضر با هدف بررسی اثر تنظیم کننده های رشد سیتوکینینی ( BA، BAP و TDZ ) ‎ ‎و محیط کشت پایه ( MS و WPM )، بر برخی ویژگی های مورفولوژیکی این گیاه در شرایط کشت درون شیشه ای انجام گرفت. این آزمایش بصورت فاکتوریل ودر قالب طرح کاملا تصادفی با دو عامل تنظیم کننده های رشد سیتوکینینی در سه سطح ( BA، BAP و TDZ ) ‎ ‎و غلظت در 8 سطح (0، 2/0، 6/0، 2/1، 8/1، 4/2، 4 و 8 میلی گرم در لیتر) و محیط کشت پایه در دو سطح ( MS و WPM ) با 4 تکرار طراحی گردید. نتایج نشان داد که درصد ریز نمونه- های باززایی شده در محیط کشت MS بیشتر از محیط کشت WPM است. همچنین با افزایش غلظت تنظیم کننده های رشد سایتوکینینی، میانگین درصد ریز نمونه های باززایی شده افزایش یافت و میانگین درصد ریشه زایی در محیط MS در تنظیم کننده های سایتوکینینی مختلف یکسان بود، اما در محیط کشت WPM تنظیم کننده سایتوکینینی TDZ بالاتر بود و با سایر تیمارها اختلاف معنی دار داشت. مناسبترین غلظت تنظیم کننده های رشد برای شاخه زایی، 4 و 8 میلی گرم در لیتر بود. درصد ریز نمونه هایی ریشه دار شده بطور نسبی در محیط کشت پایه WPM بیشتر از محیط کشت MS بود و با افزایش غلظت تنظیم کننده های رشد سایتوکینینی درصد ریز نمونه- های ریشه دار شده کاهش یافته است. بیشترین تعداد ریشه زایی در غلظت پایین بدست آمد. درقسمت سازگاری 62 % گیاهچه های ریشه دار شده در پس از انتقال به گلدان زنده ماندند و به خوبی مستقر شدند. جنس Hymenocarter از خانواده نعناع ( Lamiaceae ) دارای بیش از 21 گونه در سراسر جهان می باشد. که گل اروانه اورامانی ( H. Longiflorus Benth.‎ ) یکی از گونه های مهم دارویی این جنس است. قسمت های هوایی گل اروانه اورامانی به عنوان ضد التهاب، آرامبخش و ضد آلرژی در درمان بیماری های پوستی موثر است. پژوهش حاضر به منظور مطالعه اثر اسید سالیسیلیک و سیمواستاتین بر برخی ویژگی های مورفولوژیکی این گیاه در شرایط درون شیشه ای به صورت سه آزمایش مجزا در قالب طرح کاملا تصادفی و با 3 تکرار (هر تکرار شامل 1 شیشه با 4 ریزنمونه گره) انجام شد. در آزمایش اول تیمار سالیسیلیک اسید در 4 غلظت صفر (شاهد)، 5/0، 1 و 2 میلی مولار در محیط کشت اعمال شد. نتایج به دست آمده نشان داد که اسید سالیسیلیک سبب افزایش رشد رویشی شده است. آزمایش دوم با تیمار سیمواستاتین در 4 غلظت صفر (شاهد)، 5، 10 و 20 میکرومولار انجام گرفت. نتایج آزمایش نشان داد که سیمواستاتین اثر منفی بر ویژگی های رویشی داشته است. در آزمایش سوم اثرات ترکیبی سالیسیلیک اسید 5/0 و 1 میلی مولار همراه با سیمواستاتین 5، 10 و 20 میکرو‎مولار و نیز اسید سالیسیلیک 2 میلی مولار همراه با سیمواستاتین 10 میکرو‎مولار بررسی شد. نتایج به دست آمده نشان داد که اثر ترکیبی این دو تیمار بر اندام های هوایی این گیاه تاثیر چندانی نداشته است ولی تیمار 1 میلی مولار SA + ‎ ‎ 5 میکرومولار SV به طور معناداری سبب افزایش اندام های زیر زمینی این گیاه شده است. 75 درصد گیاهچه های به دست آمده به طور موفقیت آمیزی در شرایط گلخانه سازگار شدند. به طور کلی نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که، تیمار اسید سالیسیلیک به تنهایی و در ترکیب با سیمواستاتین می‎تواند سبب بهبود ویژگی‎های مورفولوژیکی گیاه شود. اما به دلیل اثرات متفاوت تیمارهای مختلف سیمواستاتین بر ویژگی های رویشی گیاه گل اروانه، استفاده از این ماده در کشت درون شیشه ای نیاز به بررسی های بیشتری دارد. در تحقیقی دیگر تکثیر این گیاه از طریق جوانه زنی بذر (تیمار بذور با سطوح صفر، 50 و 100 ppm جیبرلیک اسید و مدت زمان های صفر، 30 و 45 روز سرمادهی مرطوب)، ریشه دهی قلمه های ساقه (در دو محیط کشت ماسه بادی و مخلوط پرلیت و کوکوپیت) مورد ا