هیمن شهابی

جوامع روستایی دارای وابستگی زیادی به محیط پیرامون خود به ویژه زمین‌های کشاورزی هستند. به همین دلیل پویایی و حاصلخیری اراضی کشاورزی و برعکس آن فرسایش و تخریب اراضی کشاورزی، به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر روند معیشت و کیفیت زندگی جامعه روستایی اثرگذار است. بر اساس مطالعات انجام گرفته اراضی زراعی واقع در سکونتگاه‌های روستایی منطقه کلوچه در شهرستان بیجار به شدت در معرض فرسایش خندقی قرار دارد. با توجه به اهمیت مقوله تاب‌آوری و شناسایی تعیین‌کننده‌های آن در توانمندسازی جامعه روستایی برای کاهش آسیب‌های ناشی از مخاطرات مختلف از جمله فرسایش خندقی، هدف اصلی پژوهش کمی و کابردی حاضر بررسی وضعیت تاب‌آوری و شناسایی عوامل مرتبط با آن با استفاده از الگوریتم‌های یادگیری ماشین است که به صورت مطالعه موردی در چهار روستای خانباغی، کلوچه، قوری چای و سیف آباد واقع در منطقه کلوچه شهرستان بیجار انجام گرفته است. جامعه آماری پژوهش شامل تعدادی از افراد خانوار روستاهای مذکور است که در میان آن‌ها 150 نفر به عنوان نمونه آماری در نظر گرفته شده‌اند. ابزار اصلی جهت گردآوری داده‌های میدانی، پرسشنامه محقق ساخته است که روایی و پایایی آن با کاربست روش‌های متداول و رایج، به تأیید نهایی رسیده است. برای تجزیه و تحلیل داده‌های گردآوری شده از نرم‌افزار SPSS، روش IGR و چهار الگوریتم ANN-RBF، SVM، CART و REPTree استفاده شده است. نتایج پژوهش در خصوص وضعیت تاب‌آوری جامعه روستایی در برابر فرسایش خندقی نشان داد تاب آوری 3/79 درصد پاسخگویان در سطوح بسیار کم و کم بوده است و تاب آوری 3/1 درصد آن-ها در سطح متوسط و همچنین تاب آوری 3/19 درصد پاسخگویان در سطح بسیار زیاد بوده است. نتایج روش IGR نشان داد مهم ترین فاکتورهای مؤثر بر تاب‌آوری جامعه روستایی در برابر فرسایش خندقی به ترتیب اهمیت عبارت اند از: سازگاری با مخاطرات محیطی (838/0)، نهادهای حمایتی (805/0)، سیاست های کشاورزی (76/0)، مهاجرت (743/0)، کیفیت اراضی (724/0)، تخریب مراتع، جنگل ها و حیات وحش (722/0)، خشکسالی و کم آبی (722/0)، تغییر کاربری اراضی (722/0) و تعداد بلایای طبیعی رخ داده (078/0). نتایج حاصل از مقایسه عملکرد چهار الگوریتم مورد استفاده نشان داد الگوریتم CART دارای بهترین عملکرد در راستای پیش‌بینی تاب‌آوری جامعه روستایی در برابر فرسایش خندقی بوده است.