قادر میرزاقادری

گندم امر (Emmer) آلوتترا پلوئیدی است که در حدود 350 هزار سال پیش از تلاقی دو گونه تریتیکوم یورارتا (Triticum urartu, AA) و آجیلوپس اسپلتویدس  (Aegilops speltoides, BB)  در خاورمیانه به وجود آمده و جد گندم های دوروم (T. turgidum L. ssp. Durum Desf.) می باشند. گندم امر دارای دو زیرگونه وحشی (T. turgidum L. ssp. dicoccoides Aschers) و اهلی (T. turgidum L. ssp. dicoccum Schübl) می باشد که فرم اهلی آن، از نوع وحشی مشتق شده است. گندم امر دارای پوشینه سخت و محورسنبله شکننده بوده و بذرهای آن در زمان رسیدن، به سختی از پوشینه جدا می شوند. در این تحقیق، تنوع ژنتیکی 40 ژنوتیپ گندم امر از جمله ارقام محلی جمع آوری شده از استان های آذربایجان غربی و کردستان به همراه ژنوتیپ های امر وحشی مربوط به برخی کشورهای هلال حاصلخیز با استفاده از 27 نشانگر ریزماهواره (تقریباً دو نشانگر از هر کروموزوم) بر روی ژل سکونسینگ در شرایط واسرشت بررسی شد. آغازگرها مجموعاً 178 آلل مختلف را با میانگین 59/6 آلل در هر لوکوس تکثیر کردند. تعداد آلل های تکثیر شده توسط هر آغازگر از 2 عدد (gdm 2) تا 11 (gwm186) متغیر بود. تنوع ژنی آلل ها از 14/0 (edm 28) تا 90/0 (Xgwm 369) متغیر بوده و دارای میانگین 68/0 بود. همبستگی زیادی بین هتروزیگوسیتی مورد انتظار (HT) و تعداد آلل های هر نشانگر مشاهده شد (r = 0.78; p < 0.01). ضریب تمایز ژنی (GST=0.25) نشان داد که تنوع ژنتیکی بین نمونه های مناطق (کشورها) مختلف 25% و درون مناطق 75% است. نمونه های کشور اردن (8261/3) و نمونه های کشور ارمنستان (6087/1) بترتیب بیشترین و کمترین میانگین آللی در هر لوکوس را داشتند. میانگین ضریب تنوع ژنی از 2731/0  (ارمنستان) تا 6593/0  (اردن) متغیر بود. ضریب فاصله ژنتیکی بین جفت مناطق مختلف، از 24/0 (بین آذربایجان و گرجستان) تا 13/1 (بین آذربایجان و ترکیه) متغیر بود. دو مولفه اصلی اول حاصل از تجزیه به مولفه های اصلی (PCA)، 75/43 درصد تغییرات بین ژنوتیپ ها را توجه کرده و نمودار نقطه ای حاصل از آن تا حدودی، مناطق مختلف را از نظر نمونه ها از یکدیگر تفکیک کرد که البته الگوی مشابهی از ارتباط ژنتیکی در دندروگرام حاصل از تجزیه کلاستر بدست