عنوان	بررسی خشکسالی‌های هواشناسی در عراق
نوع پژوهش	پایان نامه
کلیدواژه‌ها	خشکسالی، خشکسالی هواشناسی، ECMWF، تغییر اقلیم، عراق
چکیده	اگر بارش در یک دوره‌ای کمتر از حد نرمال خود باشد با عنوان خشکسالی تعریف می‌شود. خشکسالی یکی از مخاطرات جوی است که رخداد آن با شدت‌ و مدت‌های مختلف و در هر قلمرو جغرافیایی امکان‌پذیر است. این پدیده تاثیرات فراوانی بر زندگی انسان‌ها و به طور کلی محیط زیست دارد. در زمان رخداد خشکسالی‌های شدید خسارت‌های اقتصادی بسیاری به جوامع وارد می‌شود. علاوه بر این خشکسالی‌های شدید و طولانی منجر به از بین رفتن برخی از گونه‌های گیاهی و جانوری خواهد شد. این پژوهش با هدف بررسی وضعیت خشکسالی و روند آن در گستره عراق انجام شد. در بررسی وضعیت خشکسالی‌های عراق نخست از داده‌های مرکز پیش بینی میان مدت جوی اروپایی (ECMWF) استفاده شد. پایگاه داده‌های متغیرهای جوی زیادی توسط مرکز پیش‌بینی میان مدت جوی اروپایی ارائه شده است. یکی از این پایگاه داده‌ها، ECMWF Reanalysis v5 یا ERA5 است. برای بررسی خشکسالی‌های عراق از داده‌های بارش روزانه مدل ERA5 طی دوره زمانی 1997 تا 2021 و ابعاد مکانی 1 در 1 درجه جغرافیایی استفاده شد. داده‌های مورد استفاده به صورت روزانه و در گستره جغرافیایی 37 تا 50 درجه طول شرقی و 27 تا 39 درجه عرض شمالی تهیه شد. به جهت نیاز به انجام میانیابی داده‌های بارش، قلمرو کمی وسیع‌تر از عراق انتخاب شد. برای هر سال ماتریسی به اندازه 182 در 365 فراهم شد. با توجه به کارایی شاخص‌های SPI و PNPI، این دو شاخص در برآورد خشکسالی گستره عراق مورد استفاده قرار گرفت. برای درک بهتر از وضعیت خشکسالی‌ها، نقشه‌های فراوانی رخداد هر کدام از حالت های اقلیمی(خیلی مرطوب تا خیلی خشک) به صورت جداگانه ترسیم گردید. نتایج نشان داد که سال‌های 1997 و 2009 به ترتیب به عنوان خشک ترین و مرطوب‌ترین سال‌ها طی دوره زمانی مورد مطالعه بودند. در گستره عراق خشکسالی در طول دوره مورد مطالعه با شدت‌های مختلف تجربه شده است. علاوه بر این در همین دوره زمانی نیز مناطقی تحت تاثیر ترسالی و البته با شدت های مختلف نیز قرار دارند. در برخی از مناطق نیز شرایط نرمال حاکم بوده است. مقایسه شدت خشکسالی، ترسالی و شرایط نرمال با همدیگر و براساس دو شاخص SPI و PNPI نشان داد که گستره مناطقی که شرایط نرمال را در دوره زمانی 1997 تا 2021 تجربه کرده‌اند، بیش از گستره تحت تاثیر خشکسالی و ترسالی بوده است. علاوه بر این، نقشه‌های فراوانی رخداد شرایط اقلیمی براساس هر دو شاخص مورد مطالعه گویای آن است که خشکسالی بسیار شدید در مناطق شمالی عراق به طور مشخص در اربیل، کرکوک و نینوی و همچنین مناطقی مانند القادسیه، واسط و بابل بیش از سایر مناطق بوده است. با این حال فراوانی رخداد خشکسالی‌های بسیار شدید نه تنها در این مناطق، بلکه در سایر بخش‌های عراق نیز به 20 درصد نرسیده است. فراوانی رخداد حالت‌های دیگر خشکسالی نشان داد که رخداد خشکسالی شدید در استان صلاح الدین، رخداد خشکسالی متوسط در جنوب الانبار، میسان، صلاح الدین، کرکوک و نینوی، رخداد خشکسالی ضعیف در دهوک، میسان، نینوی و جنوب الانبار بیش از سایر مناطق بوده است. در همه این شرایط اقلیمی فراوانی بیشنه رخداد در حدود 15 درصد بوده است. با نگاهی کلی به وضعیت خشکسالی عراق می توان گفت که فراوانی رخداد آن نسبت به ترسالی و شرایط نرمال کم‌تر بوده است. به عبارت دیگر در تمام گستره عراق فراوانی رخداد خشکسالی ها کمتر از رخداد شرایط ترسالی و به طور مشخص کمتر از شرایط نرمال بوده است. بنابراین می‌توان گفت وضعیت خشکسالی تنها در مناطق محدودی به عنوان مشکل اصلی مطرح است و سایر بخش‌ها شرایط نرمال و متمایل به ترسالی را تجربه کرده‌اند. در ادامه پژوهش با استفاده روش رگرسیون خطی ساده، روند رخداد خشکسالی در عراق بررسی شد. میزان معنی‌داری روند خشکسالی‌ها در سطح اطمینان 95 درصد بررسی گردید. نتایج این بخش نشان داد که براساس شاخص SPI تنها بخش کوچکی از غرب عراق و به طور مشخص در غرب الانبار دارای روند مثبت معنی‌داری بوده است. همین نتیجه براساس داده‌های حاصل شده از PNPI نشان داد که علاوه بر منطقه یاد شده بخشی از استان صلاح الدین نیز روند مثبت معنی دار را تجربه کرده است. مقدار افزایش حدود 2/0 تا 3/0 سال (2 تا 3 سال در دهه) افزایش را نشان می‌دهد. نقشه‌های تحلیل روند گویای آن است که در بخش کوچکی از نیمه شرقی عراق(شامل سلیمانیه، دیالی، میسان و ذی‌قار و جنوب المثنی) خشکسالی بدون روند معنی‌دار کاهشی یا افزایشی بود. در سایر مناطق عراق خشکسالی دارای روند کاهشی معنی‌داری بوده است. مقایسه بخش‌های مختلف(دارای روند مثبت، منفی و بدون روند) نشان می‌دهد که اغلب مناطق عراق در طول دوره مورد مطالعه، کاهش معنی‌داری خشکسالی را نشان داده‌اند. در کشور عراق تنها مناطق محدودی در استان الانبار و صلاح الدین شاهد افزایش معنی‌دار خشکسالی بودند، و در سطح وسیعی از عراق کاهش معنی‌داری در رخداد خشکسالی دیده شد. میزان کاهش خشکسالی در برخی از مناطق عراق مانند بخشی از بصره، الانبار به حدود 4/0 سال(به عبارت دیگر در هر دهه 4 سال کاهش) رسیده است. به طور کلی نتایج این پژوهش نشان داد که در 25 سال مورد بررسی بیشتر بخش‌های عراق شرایط نرمال یا ترسالی را تجربه کرده‌اند و تنها مناطق محدودی شاهد رخداد خشکسالی بوده‌اند. اگر چه در همه گستره عراق خشکسالی با شدت‌های مختلف تجربه شده است اما طول دوره آنها کم بوده است و فراوانی رخداد آنها کمتر از شرایط نرمال و ترسالی می باشد.
پژوهشگران	بختیار محمدی (استاد راهنما)، دلدار شکری حسن (دانشجو)