مشخصات پژوهش

عنوان	روان درمانی مبتنی بر کامپیوتر: توسعه ی برنامه ی تعدیل سوگیری شناختی-ذهن آگاهی
نوع پژوهش	مقاله ارائه شده کنفرانسی
کلیدواژه‌ها	تعدیل سوگیری شناختی؛ سوگیری توجه؛ محرک های هیجانی؛ تفکر کنشی
چکیده	نظریه های شناختی از دیرباز دو نوع فرایند موسوم به واکنشی و کنشی را مطرح کرده اند. اولی خودکار، سریع، و هیجانی و دومی کنترلی، تأملی، و مبتنی بر آمادگی است. در این بین، مطالعات مربوط به ارتباط اضطراب و فرایندهای توجه، معمولا به ناهماهنگی فرایندهای خودکار و کنترل استراتژیک اشاره می کنند (بار-هیم و دیگران، 2007؛ ماگ و برادلی، 2016). از این رو، به نظر می رسد افراد دارای مشکلات روانی از جمله اضطراب، افسردگی و وسواس بیشتر در فرایند های نوع دوم (کنترلی یا کنشی) مشکل دارند، که مستلزم آمادگی و کنترل توجه بیشتری است (گیلان و همکاران، 2015؛ آیزنک و همکاران، 2007). بر اساس این یافته ها، مداخلات نوین مبتنی برکامپیوتر موسوم به تعدیل سوگیری شناختی (CBM) توسعه داده شده اند که بر بهبود توانایی کنترل توجه یا کنشی تأکید می کنند. تعدیل سوگیری شناختی نوع جدیدی از درمان های شناختی است که انواع مختلفی برای تمرکز بر توجه یا تفسیر داشته و اثر بخشی آن بر اضطراب و افسردگی نشان داده شده است (مثلاً؛ هلیون و روسکیو، 2011؛ کندال و دیگران، 2012؛ ویلیامز وهمکاران، 2013؛ باتلر و دیگران، 2015؛ شفیعی و دیگران، 1396). این مداخلات ارزان، کوتاه مدت، و نرم افزاری هستند که به نظر می رسد در مشکلات روانی از جمله اضطراب اثر قابل توجهی داشته باشند. به زبان ساده، با ارائه ی محرک های ادراکی از جمله کلمات، جملات، شکل ها، و چهره ها با نظمی خاص و ثبت پاسخ های فرد با ورودی های کامپیوتر می توان افکار نابهنجار را اصلاح نمود. علیرغم رشد فزاینده ی این روش ها، نیاز به بهبود این رویکردها در مطالعات جدید خاطر نشان شده است. همچنین، با توجه به اینکه اخیراً به درمان های شناختی سنتی انتقاداتی از نظر کارایی و دوام اثر آن ها وارد شده است، نیاز به روش های جدیدتر و التقاطی تر احساس می شود. به نظر می رسد در مورد درمان های شناختی جدید، و مخصوصاً انواع مبتنی بر کامپیوتر که از پژوهش های آموزش توجه روی چهره ها و سایر محرک های هیجانی (مثلاً؛ کوهن و همکاران، 2010) الهام گرفته و با روش های ذهن آگاهی تلفیق شده باشند (تعدیل سوگیری شناختی-ذهن آگاهی)، تلاش خاصی صورت نگرفته است. در مطالعه حاضر، با تجمیع یافته های چند جانبه و بین رشته ای شناختی، با هدف توسعه ی برنامه ی تعدیل سوگیری شناختی-ذهن آگاهی، ابتدا به اهمیت بهبود روش های تعدیل سوگیری شناختی و ترکیب آ ن ها با ذهن آگاهی (Mindfulness) و نوروفیدبک می پردازیم. بر اساس مطالعات قبلی، ذهن آگاهی می تواند سوگیری توجه را کاهش دهد (کیکن و شوک، 2011). هم چنین نشان داده شده است که ذهن آگاهی و پذیرش نقش میانجیگری در سوگیری توجه افراد دارای اضطراب و افسردگی دارند (میر و همکاران، 2018). هرچند ذهن آگاهی و تعدیل سوگیری شناختی از حوزه های متفاوت نشأت گرفته اند، ولی هر دو پایه های مشترکی دارند (اویسترگارد و همکاران، 2018). البته علیرغم این که یکی از پایه های مشترک این دو رویکرد نوعی ارزیابی مجدد و حساسیت زدایی نسبت به افکار ناخواسته است، ترکیب آن ها در یک چارچوب نظری یا عملی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در مطالعه ی حاضر، یک برنامه ی کامپیوتری تعدیل سوگیری شناختی-ذهن آگاهی (CBM-M) بر اساس تکالیف شناختی ادراک و توجه (مانند استروپ، دات-نشانه، و جستجوی هدایت شده) طراحی شده است. این برنامه هم برای سنجش و هم برای درمان سوگیری شناختی به کار برده می شود، که در آن توجه به نوع خاصی از محرک نوشتاری یا تصویری متمرکز می گردد. بر اساس مطالعات قبلی، از میان نسخه های متعددی که وجود دارند، معمولی ترین نوع آن به این صورت است که دو تصویر یا کلمه هیجانی برای زمان کوتاهی به افراد ارایه می شود، پس از آن یکی از دو نشانه ظاهر می شود. معمولا نشانه ها حرف، نشانه یا علامت هستند. آزمودنی باید روی ویژگی نشانه ها (جهت یا طبقه) تصمیم بگیرند. در تحقیق حاضر این آزمون هم از نظر تنوع محرک ها و هم زمان ارایه ی آن ها ارتقا داده شده به صورتی که با تغییراتی در زمان ارائه و نوع محرکها امکان تقویت تفکر کنشی فراهم گردد. همانند برنامه های معمول، از محرک های چهره های دارای هیجان های مختلف استفاده شده که در آن تعدادی محرک تصویری به صورت تکراری با فاصله زمانی مشخص و تعدادیکسان به آزمودنی ها ارائه می شود. به این گونه که به شرکت کنند گان محرک های تصویری به مدت معین ارائه می شود. برای هر محرک اندازه، هیجان، و هویت می تواند همسان یا متفاوت باشد. سپس یک صفحه خالی به مدت کمی ظاهر می شود و به دنبال آن مجددا در هر کوشش تصاویر مشابه دیگر با ترتیبی از پیش تعیین شده نمایش سریع داده می شوند. در آموزش اصلاح سوگیری توجه اجتناب از تهدید (مثلاً چهره های عصبانی) فرد هدایت می شود که به نقطه یا علامتی در هر جای صفحه مانیتور بعد از
پژوهشگران	شهین فخرایی (نفر دوم)، احمد سهرابی (نفر اول)