سابقه و هدف: گندم یکی از مهمترین منابع غذایی گیاهی برای انسان است و خشکی یکی از مهم ترین تنش های غیرزنده بوده که رشد، نمو و عملکرد این گیاه را تحت تأثیر قرار می دهد. کاربرد خارجی تنظیم کننده های رشد گیاهی ممکن است سبب کاهش اثرات تنش خشکی گردد. هدف از این پژوهش بررسی اثر محلول پاشی جیبرلین، سیتوکینین و سایکوسل بر ویژگی های ریشه و اندام هوایی، مقادیر متابولیت های ثانویه و عملکرد دو رقم گندم در شرایط متفاوت رطوبتی می باشد. مواد و روش: تحقیق حاضر به صورت دو طرح مجزا هر یک در سه تکرار در شرایط هیدروپونیک و مزرعه در سال زراعی 96-1395 در دانشگاه کردستان انجام گرفت. آزمایش هیدروپونیک به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی اجرا گردید و فاکتورها شامل سطوح رطوبتی (0، 4- و 8- بار)، رقم (سیروان و هما) و تنظیم کننده های رشد شامل (شاهد)، جیبرلین (100 میکرومولار)، سیتوکینین (100 میکرومولار) و سایکوسل (3 گرم در لیتر) بود. آزمایش مزرعه ای به صورت کرت دوبار خرد شده بر پایه طرح بلوک کامل تصادفی به اجرا در آمد. تیمار آبیاری در چهار سطح (دیم، یک آبیاری، دو آبیاری و سه آبیاری) به عنوان عامل اصلی، دو رقم گندم به عنوان عامل فرعی و محلول پاشی تنظیم کننده های رشد فوق الذکر به عنوان عامل فرعی فرعی در نظر گرفته شدند. صفات اندازهگیری شده در آزمایش هیدروپونیک شامل وزن خشک ریشه و اندام هوایی، نسبت وزن خشک ریشه به اندام هوایی، حجم ریشه ، طول ریشه و ارتفاع اندام هوایی و در آزمایش مزرعه ای شامل میزان فنل کل، فلاونوئید، آنتوسیانین و عملکرد دانه بود. یافته ها: در آزمایش هیدروپونیک، تنش خشکی 4- بار سبب افزایش صفات مربوط به ریشه گردید و هر دو سطح 4- و 8- بار سبب کاهش وزن و ارتفاع اندام هوایی گردید. در اکثر تیمارها بالاترین نسبت وزن خشک ریشه به اندام هوایی در تنش خشکی به دست آمد. رقم هما از لحاظ کلیه صفات از رقم سیروان برتر بود. تیمار محلول پاشی اثر معنی داری بر طول ریشه و ارتفاع اندام هوایی نداشت اما کاربرد تنظیم کننده های رشد به ویژه سایکوسل سبب افزایش وزن خشک و حجم ریشه و وزن اندام هوایی گردید. نتایج آزمایش مزرعه ای نشان داد که میزان فنل کل، فلاونوئید و آنتوسیانین در شرایط دیم از دیگر تیمارهای آبیاری بیشتر بود. در بین تنظیم کننده های رشد، جیبرلین سبب افزایش 2/13 درصدی فلاونوئید و سایکوسل باعث افزایش 3/17 درصدی میزان آنتوسیانین نسبت به شاهد گردید. همچنین نتایج نشان داد که دو رقم مورد مطالعه تحت تیمار سه آبیاری و کاربرد سیتوکینین و سایکوسل عملکرد بالاتری را نسبت به دیگر تیمارها داشتند. نتیجه گیری: به نظر می رسد که سایکوسل بتواند از طریق بهبود خصوصیات ریشه و افزایش محتوی آنتوسیانین سبب افزایش مقاومت گندم به تنش خشکی شود. براساس نتایج، در هر دو رقم اعمال آبیاری سبب افزایش عملکرد دانه نسبت به شرایط دیم گردید و کاربرد تنظیم کننده های رشد به ویژه سیتوکینین و سایکوسل میزان عملکرد را نسبت به شاهد افزایش داد. لذا براساس نتایج این آزمایش، اعمال حتی یک مرحله آبیاری در شرایط محدودیت آب و کاربرد سیتوکینین و سایکوسل در شرایط فراهمی آب می تواند در راستای افزایش عملکرد دانه در شرایط اقلیمی منطقه قابل توصیه باشد.
