سمیرا زارعی

هدف این پژوهش ارزیابی اثر کود ارگانیک بر خصوصیات کمی و کیفی گاوزبان اروپایی و بادام زمینی در کشت مخلوط و بررسی پیامدهای زیست‌محیطی فرآیند تولید بیودیزل از گاوزبان اروپایی در شرایط تغذیه‌ای متفاوت با استفاده از روش ارزیابی چرخه حیات (LCA) بود. آزمایش در دو سال 1400 و 1401 به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 3 تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه کردستان انجام شد. فاکتور‌های آزمایش شامل کود در 3 سطح (شاهد، ارگانیک و شیمیایی)، و الگوی کشت در 4 نسبت (کشت خالص گاوزبان و بادام زمینی، کشت مخلوط افزایشی 50% و 100% بادام زمینی در بین ردیف‌های گاوزبان) بود. بر اساس نتایج تجزیه واریانس مرکب داده‌ها، بیشترین عملکرد دانه، بیولوژیک و گلبرگ گاوزبان از تیمار کشت مخلوط+ کاربرد کود بهدستآمد. کشت مخلوط 100% + کاربرد کود ارگانیک توانست 6/26 درصد محتوای روغن دانه گاوزبان را افزایش دهد. مقادیر LER و ATER برتری کود ارگانیک و کشت مخلوط 100% را به نمایش گذاشت. در کشت مخلوط، گاوزبان نسبت به بادام زمینی دارای شاخص غالبیت (A) و رقابت (CR) بالاتری بود و بر اساس شاخص بهره‌وری سیستم (SPI)، کود ارگانیک با کود شیمیایی در بهترین حالت به رقابت پرداخت. بالاترین میزان آنتوسیانین، فلاونوئید، تانن، فنل و موسیلاژ گل گاوزبان از کشت مخلوط 100% + کاربرد کود ارگانیک حاصل شد. بیشترین میزان جذب عناصر NPK در گاوزبان در کشت مخلوط و در بادام زمینی در کشت خالص مشاهده شد. الگوهای کشت مخلوط در حضور کود ارگانیک توانستند پایین‌ترین میزان اسیدهای چرب اشباع را برای پروفایل روغن گاوزبان به ارمغان آورند. در ترکیب اسیدهای چرب روغن بادام زمینی، تیمارهایی که در آن‌ها از کود ارگانیک استفاده شد دارای بالاترین مقادیر اسیدهای چرب غیر‌اشباع اولئیک اسید، لینولئیک اسید و ایکوزنوئیک اسید بودند. کانوپی کشت مخلوط و کاربرد کود، هردو سبب افزایش LAI، TDM و RUE گاوزبان نسبت به الگوی تک‌کشتی بدون کاربرد کود شدند. ارزش غذایی علوفه گاوزبان و بادام زمینی نیز پس از برداشت در حد مناسب بود. علاوه‌براین، نتایج آزمون‌های استاندارد سوخت نشان داد بیودیزل تولیدی گاوزبان اروپایی با نتایج رضایت‌بخش در محتوای متیل‌استر (94/99%)، ویسکوزیته سینماتیک در °C40 (4.1 cSt)، چگالی (g/ml 0.8884)، نقطه اشتعال (163 °C)، نقطه ریزش (-3 °C)، نقطه ابری‌شدن (-1.3 °C)، عدد اسیدی (0.08 mg KOH/g) و نقطه انجماد (-13 °C)، با استانداردهای ASTM 6751-08 و EN 14214-08 مطابقت دارد. به‌طورکلی، نتایج این پژوهش حاکی از آن است که کشت مخلوط گاوزبان و بادام زمینی می‌تواند از نظر مدیریت اکولوژیکی منابع، مفید واقع گردد. ارزیابی چرخه حیات نیز نشان داد در صورت استفاده از کود ارگانیک جهت تولید گاوزبان، خروجی فرآیند دارای اثرات مثبت زیست‌محیطی مطلوب‌تری در هر سه شاخص سلامت انسان، تخریب اکوسیستم و تخریب منابع نسبت به کاربرد کود شیمیایی است.