هدف پژوهش حاضر درک مفهوم پژوهش و بهرهوری پژوهشی در نظام آموزش عالی ایران از منظر اعضای هیئتعلمی دانشگاهها بود. پژوهش از رویکرد تفسیری و کیفی و راهبرد پدیدارنگارانه بهره گرفته است. میدان پژوهش شامل کلیه اساتید هیئتعلمی دانشگاههای دولتی غرب کشور شامل دانشگاه رازی کرمانشاه، بوعلی سینا همدان، دانشگاه ایلام و کردستان میباشد که به روش نمونهگیری هدفمند از نوع گلولهبرفی مشارکتکنندگان بالقوه پژوهش شامل 21 نفر از اساتید دانشگاههای مذکور، با حداکثر تنوع انتخاب و فرایند جمعآوری دادهها با استفاده از یک پروتکل مصاحبه نیمهساختارمند جمعآوری شد. در پژوهش حاضر برای افزایش روایی و پایایی پژوهش از راه کارهایی مانند درگیری و مشارکت طولانی و فعال محققان در میدان پژوهش، استفاده از روش ضبط صدا برای ثبت دادهها و تهیه کتابچه کد برای ایجاد رویه توافق بین کدگذاران استفاده شد. تحلیل دادهها به روش کدگذاری نظری انجام گرفت. نتایج بهدستآمده نشان داد که مفهوم پژوهش از دیدگاه جامعه آماری شامل چهار مقوله: پژوهش بهمثابه یک عمل فنی و تکنیکال که خود نیز شامل خرده مقولههایی نظیر: روشمند بودن، مسئلهمحور بودن، داشتن مخاطب ویژه و اجرای پژوهش بهوسیله افراد خبره و متخصص، پژوهش بهمثابه یک کنش فردی که شامل زیر مؤلفههای: علاقه محور بودن و رشد فردی؛ پژوهش بهمثابه یک عمل اجتماعی که شامل زیرمؤلفههای انطباق پژوهش با نیازهای اجتماعی، توسعه و رشد اجتماعی حاصل از پژوهش و انتفاع مادی و اجتماعی حاصل از پژوهش و پژوهش بهمثابه یک ارزش که دارای خرده مؤلفههای دارابودن ارزش مادی و معنوی، خدمت به انسان، طبیعت و جهان و معیاری برای رشد انسان و اجتماع میباشد. بهرهور است که پاسخگوی یک مسئله یا نیاز باشد که لازمه این امر روزآمدی، مرجعیت و جامعیت تخصصی آن پژوهش است. یعنی یک کار پژوهشی الزاماً باید یک مسئله را با روش معتبر علمی و برای رفع یک نیاز حل کند. مضامین دیگر بهرهوری پژوهشی اصیل بودن مسئله (اصالت علمی، حرفهای و کاربردی) پژوهش است. یعنی پژوهش باید دارای چارچوب علمی باشد و قابلیت اعتنا و کاربست نتایج و یافتههای پژوهش میسر باشد. مقولات دیگر بر راهگشا بودن پژوهش تأکید دارند. یعنی هدف از انجام پژوهش انباشت سرمایه دانش باهدف استفاده از آن برای رشد و توسعه اجتماعی، اقتصادی و... باشد. بر اساس نتایج پژوهش ابعاد و مؤلفههای بهرهوری پژوهشی باتوجهبه نظر مشارکتکنندگان سه مقوله اصلی فنی و تکنیکی، محتوایی و ارتباطی شناسایی شد. مضمون فنی و تکنیکی بهعنوان یکی از ابعاد مورد تأکید افراد مورد مصاحبه اشارهای است به انسجام درونی، اعتبار اسناد و پایایی و روایی ابزار که نشاندهنده چارچوب مفهومی و منسجم بودن ساختار پژوهش و مورداعتماد بودن اعتبار یافتههایی یک پژوهش است. مضمون محتوایی نشاندهنده ماهیت و هستی پژوهش است که با روش مناسب انجام گردد و ارتباط بسیار عمیقی با بینش و رویکردهای حاکم بر پژوهش دارد. مؤلفه سوم پژوهش یعنی مضمون کارکردی بودن یک پژوهش هم نشانگر برآیندهایی است که بهواسطه انجام یک کار پژوهشی و علمی حاصل میشوند و در واقع تشریح تبعات مستقیم و غیرمستقیم انجام پژوهش است که ارتباط چندسویهای با بهرهوری پژوهشی دارد و حاصل استناد به دادههای پژوهش میباشد. پژوهش جدای از نتایجی که بهصورت آنی و در بازه زمانی کوتاهمدت دارند، در بلندمدت هم تأثیرات عمیقی دارند. بر اساس نتایج پژوهش در پاسخ به سؤال چهارم یعنی برآیند پژوهش بهرهور میتوان گفت که یک کار پژوهشی زمانی دارای بهرهوری است که منتج به عینیت کاربردی و عینیت علمی گردند. عینیت کاربردی بهعنوان یک راهبرد برساخت و برآیند پژوهشهای بهرهور محوری است و عینیت کاربردی معمولاً پاسخی است که یک پژوهش بهرهور محور به پرسشهایی که آن را به وجود آوردهاند میدهند.
