نقی شعبانیان

ایران همواره یکی از مراکز اصلی تنوع ژنتیکی گونه های جنس Pistacio به شمار می آید، چرا که علاوه بر برخورداری از تعداد زیادی ارقام باغی کاشته شده، فرم وحشی این جنس در رویشگاه های مختلف جنگل های زاگرس با تنوع اقلیمی زیاد می روید. در بخش وسیعی از جنگل های زاگرس آن در غرب، فرم وحشی این جنس در دامنه وسیعی از رویشگاه های دارای تنوع اقلیمی زیاد می روید. گونه بنه (Pistacia atlantica Desf.) گونه ای خزان کننده، دوپایه و بادگرده افشان از خانواده آناکاردیاسه Anacardiaceae که از اهمیت اکولوژیکی و اقتتصادی بالایی برخوردار است. اما متأسفانه این گونه به شدت در معرض فرسایش ژنتیکی است و بدین ترتیب دانش تنوع و ساختار ژنتیکی آن برای طراحی و تدوین برنامه های کارآمد کاربردی مدیریت حفاظت ژرم پلاسم آن بسیار ضروری و سودمند است. در این تحقیق، ساختار و تنوع ژنتیکی درون- و بین جمعیتی 15 جمعیت متشکل از 181 ژنوتیپ از P. atlantica در جنگل-های زاگرس شمالی با استفاده از 14 لوکوس توالی تکراری ساده هسته ای (nSSR) ارزیابی شد. تجزیه داده های به دست آمده از لوکوس های ریزماهواره ای نشان داد که سطح تمایز ژنتیکی جمعیتی ضعیفی بین جمعیت های مورد مطالعه وجود دارد (132/0 = GST). همچنین بر اساس تجزیه واریانس مولکولی (AMOVA) داده های به دست آمده از لوکوس های مورد مطالعه نشان داد 36 درصد از تنوع ژنتیکی آشکارشده ناشی از تنوع ژنتیکی بین جمعیت هاست، که خود بیانگر این است که بخش عمده تنوع ژنتیکی در درون جمعیت های مورد مطالعه وجود دارد (64 درصد). بر اساس لوکوس های توالی تکراری ساده مقدار جریان ژنی (Nm) 472/2 ژنوتیپ در هر نسل برآورد شد که نشان دهنده وجود سطح بالای جریان ژنی بین جمعیت های مورد مطالعه است. همچنین بر اساس آنالیز دندروگرام مبتنی بر داده های nSSR، رابطه واضح اما غیرمعنی دار بین ساختار ژنتیکی جمعیت ها و دوری و نزدیکی جغرافیایی آنها به دست آمد. نتایج حاصل از این تحقیق می تواند اطلاعات سودمندی برای فرمولاسیون و تدوین برنامه های حفاظت ژنتیکی (در محل و خارج از محل) و بهره برداری پایدار از ژرم پلاسم این گونه مهم در زاگرس ارائه دهد.