ناصر خالق پناه

زمین لغزش و سیل از جمله بلایای طبیعی هستند که هر یک به نوبه خود باعث بروز خسارت و تلفات جانی و مالی فراوان می شوند. رخداد هم زمان این دو پدیده می تواند منجر به جریانهای واریزه ای (Debris flow) شود. در سال های اخیر، از داده های GIS و سنجش از دور برای انجام بسیاری از مطالعات در ارتباط با جریان واریزه ای در مناطق کوهستانی استفاده شده است. در بخش هایی از حوضه ننور بانه و در حوضه های مجاور آن جریان واریزه ای وجود داشته که سبب خسارت به جنگل های پایین دست آنها شده و همچنین سبب پرشدن آبراهه ها و مخازن بندهای اصلاحی شده است. لذا، هدف از این تحقیق تعیین مناطق در معرض جریان واریزه ای، پایش جریان های واریزه ای در چند سال اخیر و تعیین مناطق مختلف حوضه آبخیز از لحاظ حساسیت به جریان واریزه ای به کمک فن آوریهای سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی در حوضه ننور بانه بود. همچنین کارایی بندهای اصلاحی احداث شده در بخش هایی از حوضه از لحاظ نگه داشت رسوبات معلق و رسوبات واریزه ای ارزیابی گردید. بدین منظور، با استفاده از منابع، اطلاعات و نقشه های موجود حوضه، 120 نقطه مشخص و از خاک آنها نمونه برداری صورت گرفت. برخی ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی از جمله توزیع اندازه ذرات خاک، کربن آلی، آهک و MWD در نمونه های خاک با روشهای معمول تعیین گردید. در این پژوهش علاوه بر خاک حوضه، تعداد 88 بند مورد ارزیابی دقیق واقع شد و 57 نمونه رسوب از پشت بندهای اصلاحی جمع آوری گردید و توزیع اندازه ذرات رسوبات نیز در آزمایشگاه همچون نمونه های خاک تعیین گردید. جهت شناسایی، پهنه بندی و پایش جریان واریزه ای در ابتدا با مطالعات عرصه ای گسترده و عکس های هوایی نسبتاً جدید حوضه موردمطالعه، منشأ و محل عبور جریان واریزه ای مشخص گردید. در این تحقیق از تصاویر ماهواره راداری سنتینل 1 و روشهای تشخیص تغییر همراه با PCA و نهایتاً طبقه بندی به کمک الگوریتم جنگل تصادفی (RF) و همچنین محاسبه displacement با استفاده از نرم افزار Snap بهره گرفته شد. علاوه براین، به کمک نرم افزار Flow-R، حساسیت بخش های مختلف حوضه موردمطالعه به جریان واریزه ای تعیین و پهنه بندی گردید. نتایج نشان داد با استفاده از تصاویر ماهواره ای به خصوص تصاویر راداری، قبل و بعد از رخدادهای بارندگی و تکنیک change detection در کنار روشهای ارتقای تصویر و طبقه بندی، می توان به شکل مناسبی مکانهای متأثر از جریان واریزه در حوضه مورد نظر را شناسایی و پهنه بندی نمود. بررسیهای مختلف نشان داد که استفاده از روشهای تداخل سنجی به خصوص تداخل سنجی تفاضلی و نهایتاً محاسبهdisplacement می تواند در شناسایی و تفکیک مکانهای رخداد فرسایش و رسوب جریان واریزه بسیار مؤثر باشد و به طور نسبی می توان بخشهای متأثر از این جریان را از لحاظ میزان شدت جریان واریزه بعد از هر رخداد بارندگی مشخص نمود. مقایسه نتایج نرم افزار Flow-R با واقعیت عرصه ای نشان داد که این مدل می تواند به شکل بسیار مناسبی بخشهای مختلف حوضه را از لحاظ حساسیت به جریان واریزه تقسیم بندی نماید. از میان عوامل خاکی نیز، شاخصMWDw ارتباط نسبتاً خوبی با مکانهای جریان واریزه داشت. همچنین نتایج نشان داد شدت بارندگی، شیب، جهت شیب، رطوبت خاک قبل از بارندگی، ارتفاع، پوشش گیاهی و عمق خاک عوامل بسیار تاثیرگذاری در وقوع جریان واریزه در این حوضه می-باشند. نتایج تجزیه و تحلیل رسوبات پشت بندهای اصلاحی نیز نشان داد اغلب بندهای اصلاحی در نگهداری رسوبات واریزه ای بسیار مؤثر بوده و مانع حرکت آنها به پایین دست شده اند. اما یکی از اهداف مهم احداث این بندها که نگهداشت رسوبات دانه ریز و عدم انتقال آنها به مناطق پایین دست بوده حاصل نگردیده است.