بهره برداری به عنوان یکی از ماموریت های چهارگانه سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری نقش مهمی در مدیریت منابع طبیعی کشور دارد. بهره بردرای سنتی و محلی تولید و خدمات جنگل از گذشته تا به امروز به ویژه توسط روستاییان انجام شده است. با شکل گیری نخستین سازمان رسمی برای مدیریت جنگلها تلاش ها برای قانونمند کردن بهره برداری ها آغاز شد و در این راستا قوانین، آیین نامه و دستورالعمل های مختلف تصویب و اجرا شده است. با این حال برخی از بهره برداری ها در چارچوب قانون انجام نمی شود و منجر به شکل گیری دعاوی حقوقی در مراجع قضایی می شود. این مساله به چالش بزرگی بین مردم و مدیریت رسمی تبدیل شده است. هدف این پژوهش، مطالعه پرونده های بهره برداری غیر قانونی (تخریب-تصرف و تخلف) در جنگل های زاگرس شمالی در شهرستان بانه به منظور تجزیه و تحلیل عوامل کلیدی دعاوی مذکور بود. در این مطالعه با استفاده روش اسنادی، 132 پرونده تخریب-تصرف و تخلف ده سال اخیر (1398-1388) از روستاهای مختلف شهرستان مطالعه شد. ویژگی ها و عوامل کلیدی دعاوی شامل عوامل مربوط به متهم/ مجرم و عوامل مربوط به فرایند دادرسی از پرونده ها استخراج و تجزیه و تحلیل شد. نتایج به تفکیک پرونده های تخریب-تصرف و تخلف ارائه شد. بر اساس آن ویژگی هایی مانند سن، جنسیت، وضعیت تاهل، سواد، تعداد اعضای خانوار، دفعات تکرار جرم، وضعیت مالی، جایگاه اجتماعی و شغل متهم/مجرم مشخص شد. همچنین عوامل مربوط به فرایند دادرسی مانند فاصله محل وقوع جرم تا شهر، تا جاده، تا زمین های کشاورزی، مساحت اراضی ملی و کشاورزی روستای محل جرم، وضعیت سند، ویژگی های فیزیوگرافی محل وقوع جرم (شیب و ارتفاع از سطح دریا)، شیوه اطلاع از وقوع جرم، نوع بهره برداری انجام شده، کاربری فعلی اراضی، تعداد و نوع مواد قانونی مورد استناد در دادرسی، نوع مجازات تعیین شده، مراحل تجدیدنظر خواهی، مدت زمان دادرسی و میزان جریمه نقدی تعیین شده نیز تجزیه و تحلیل شد. با توجه به موضوع و محتوای پرونده ها پیشنهاد شد اطلاع رسانی جرم های بهره-برداری جنگل، آموزش و ترویج ارزش منابع طبیعی، افزایش گشت زنی و مراقبت، نظارت بیشتر بر پروژه های عمرانی، کوتاه نمودن فرایند دادرسی و ایجاد دادسرای تخصصی منابع طبیعی و محیط زیست در دستور کار دستگاه های متولی قرار گیرد. تاکید می شود؛ توجه و اهتمام به جلب مشارکت عملی و واقعی مردم در حفاظت، احیا و بهره بردرای جنگل در چارچوب طرح های جنگلداری ضروری است. علاوه بر این، در نظر گرفتن نیازهای معیشتی جوامع محلی و بهره گیری از ظرفیت های قانونی می تواند نقش مهمی در حل و فصل برخی از دعاوی ایفا کند.
