محمد حسین قلی زاده

این تحقیق با هدف ارزیابی زیست اقلیمی گیاهان دارویی در استان کردستان انجام گرفت. برای تعیین نواحی اقلیمی استان کردستان از داده های هواشناسی دمای حداقل سردترین ماه، دمای حداکثر گرم ترین ماه و بارش سالانه ایستگاه های سینوپتیک در دوره آماری (1980-2019) استفاده شد. در طبقه بندی اقلیمی استان کردستان از مدل اقلیمی آمبرژه استفاده شد. برای ترسیم نقشه از نرم افزار ARCGIS استفاده شد و درونیابی داده ها با روشIDW انجام گرفت. به منظور شناسایی مهم ترین متغیرهای موثر در توزیع مکانی و فراوانی گیاهان دارویی از روش های تحلیل تصمیم گیری چند معیاره و به صورت ترکیبی از روش TOPSIS و برای وزن دهی از روش آنتروپی شانون بهره گرفته شد. مطالعه فراوانی گیاهان دارویی در سطح استان کردستان نشان می دهد از مجموع 144 گیاه دارویی که تاکنون شناسایی شده است، 12 گونه آن ها به طور مشترک در تمام نواحی استان پراکنده شده اند. در محدوده بیجار 29 گونه از گیاهان دارویی شناسایی شده است. در شهرستان قروه تعداد 15 گونه از گیاهان شناسایی شده است، با توجه به شرایط طبیعی شهرستان مریوان بویژه به لحاظ برخورداری از آب وهوای مرطوب سرد و بارش فراوان، 53 گونه از گیاهان دارویی در آن شناخته شده است. بدین صورت درمحدوده شهرستان بیجار 29، سقز21، بانه 20، سنندج 25، کامیاران 21 و دیواندره 39 گونه از گیاه دارویی شناسایی شده است مطالعه توزیع گیاهان دارویی در سطح استان کردستان نشان می دهد که بیشترین درصد فراوانی گیاهان دارویی در محدوده شهرستان مریوان به میزان 8/36 درصد، وجود دارد و کمترین درصد فراوانی گیاهان دارویی به نواحی دهگلان و قروه به میزان 3/8 و 8/11 درصد مربوط می شود. ارزیابی تعداد گونه های گیاهان دارویی در محدوده ی مورد مطالعه، نشان داد در نواحی مریوان به دلیل برخورداری از شرایط آب و هوایی مساعدتر و بارش بیشتر تعداد گونه های گیاهان دارویی در آن بیش از نواحی دیگر استان کردستان است اما در دهگلان و قروه به دلیل آب وهوای نیمه خشک سرد و میزان بارندگی کمتر، تعداد گونه های گیاهان دارویی در آن ها به ترتیب 12 و 17 گونه می باشند که نسبت به سایر نواحی از حداقل گیاهان دارویی برخوردارند. این امر نشانگر فراوانی کمتر گیاهان دارویی در شرق محدوده موردمطالعه است. بدین صورت می توان گفت نواحی که ارتفاع بیشتری دارند و در معرض سیستم های غربی بیشتر قرار دارند مانند نواحی غربی و رخداد بارش در آن ها بیشتر است، زمینه ی مساعدتری برای تنوع و فراوانی گیاهان دارویی دارند. در نواحی شرقی استان چون از اقلیم نیمه خشک سرد برخوردارند و میزان بارش آن ها نیز کمتر است، تعداد گیاهان دارویی کمتری نسبت به سایر نواحی دارند. بررسی درصد فراوانی گیاهان دارویی نشان داد که در نواحی غربی و شمالی درصد فراوانی گیاهان دارویی به دلیل نوع و مقدار بارش و نقش عامل ارتفاع از سایر نواحی بیشتر است و در نواحی شرقی استان چون از اقلیم نیمه خشک سرد برخوردارند و میزان بارش آن ها نیز کمتر است، درصد فراوانی گیاهان دارویی کمتری نسبت به سایر نواحی دارند. در این میان نقش عناصر اقلیمی بارش، دمای حداکثر و عامل ارتفاع در تعداد و درصد فراوانی گیاهان دارویی بیشترین تأثیر داشته اند. با نظر به اینکه متغیرهای مورد نظر، از ارزش و اهمیت متفاوتی در تحقق متغیر وابسته (تعداد و تنوع گیاهان دارویی)، داشتند، لذا برای سنجش میزان وزن و تاثیر آن ها در متغیر وابسته از روش آنتروپی شانون استفاده گردید. یافته ها نشان داد که مهمترین متغیر تاثیر گذار در توزیع مکانی گیاهان دارویی، عامل ارتفاع است که تاثیر قاطع و تعیین کننده بر توزیع و تنوع گیاهان دارویی داشته است و متغیر میزان بارش با ضریب (0.30)، در رتبه دوم قرار گرفت. بر اساس امتیازهای به دست آمده، متغیر طول و عرض جغرافیایی نیز در سطوح بعدی تاثیر گذار بوده اند و عامل دمای حداکثر کمترین میزان اهمیت و فاکتور دمای حداقل، هیچگونه تاثیری بر تنوع و فراوانی گیاهان دارویی در سطح نواحی استان کردستان نداشته است.