لقمان قهرمانی

جنگل های بلوط غرب واقع در رشته کوه های زاگرس، با سطحی معادل 5/5 میلیون هکتار، بیشترین سهم (40 درصد) از جنگل های ایران را به خود اختصاص می دهند. آتش سوزی به عنوان یکی از مهمترین عوامل تخریب این جنگل ها به شمار می رود که سالانه بخش های زیادی از این جنگل ها را از بین می برد. بنابراین بررسی چگونگی بهبود پوشش گیاهی در این جنگل ها پس از آتش سوزی به منظور برنامه های احیایی ضروری می باشد. در همین راستا، پژوهش پیش رو با هدف بررسی واکنش گونه بلوط ایرانی به آتش سوزی در جنگل های شهرستان دالاهو در استان کرمانشاه انجام شد. جهت رسیدن به این هدف سه توده جنگلی سوخته در شهرستان دالاهو در دو بخش مرکزی و گهواره انتخاب شد. در توده های انتخاب شده آخرین آتش سوزی در 2، 3 و 5 سال گذشته اتفاق افتاده بود. جهت انجام آماربرداری در هر یک از توده های انتخاب شده سه ترانسکت خطی ممتد برداشت شد. در هر ترانسکت، برای درختان نمونه، گونه، قطر یقه، تعداد جست های قبل از آتش سوزی، شدت سوختگی (کم، متوسط و زیاد)، تعداد جست های به وجود آمده پس از آتش سوزی و قطر و ارتفاع جست های غالب (قطورترین و مرتفع ترین جست) در هر جست گروه ثبت شد. جهت مقایسه ویژگی های برداشت شده در توده های مختلف آتش سوزی شده از آزمون های کروسکال والیس و من ویتنی و برای مقایسه همبستگی داده ها از آزمون اسپیرمن استفاده شد. نتایج نشان داد درختان بلوط ایرانی متعلق به طبقه های قطری مختلف بعد از سوختن شروع به جست دهی می کنند و فراوانی جست های ایجاد شده پس از آتش سوزی، بسته به قطر کنده مادری متفاوت است. فراوانی جست های تولید شده در شدت های سوختگی شدید و متوسط از شدت سوختگی خفیف بیشتر است. از نظر رویش قطری (در سطح خطای یک درصد) و رویش ارتفاعی (در سطح خطای پنج درصد) تفاوت معنی داری بین جست های ایجاد شده در پایه های دارای شدت های مختلف سوختگی وجود دارد. بیشترین مقدار رویش های قطری و ارتفاعی جست های ایجاد شده بعد از آتش سوزی در پایه های سوخته با شدت سوختگی زیاد و متوسط ثبت شد. میانه رویش قطری جست های تولید شده بعد از آتش سوزی بدون لحاظ نمودن طبقه قطری و شدت آتش سوزی در توده های اول، دوم و سوم به ترتیب 2/7، 1/8 و 8 میلی متر در سال است. میانه رویش ارتفاعی جست های تولید شده بعد از آتش سوزی بدون لحاظ نمودن طبقه قطری و شدت آتش سوزی در توده های اول، دوم و سوم به ترتیب 34، 32 و 35 سانتی متر در سال می باشد. نتایج نشان داد، بین تعداد جست تولید شده پس از آتش سوزی و تعداد جست موجود بر روی کنده مادری پیش از آتش سوزی در توده های اول (293/0)، دوم (370/0) و سوم (406/0) همبستگی ضعیف ولی معنی داری وجود دارد. نتایج این پژوهش نشان داد که گونه بلوط ایرانی می تواند از طریق جست دهی به آتش سوزی پاسخ داده و بقای خود را تضمین نماید. قدرت جست دهی بسته به ویژگی های زیست سنجی درختان (تعداد جست، قطر کنده) پیش از آتش سوزی و شدت سوختگی درختان متفاوت است. نتایج بدست آمده از این پژوهش می تواند در عملیات احیائی پس از آتش سوزی و برنامه های مدیریتی جنگل های سوخته زاگرس به کار گرفته شود. با توجه به رویش ارتفاعی سالانه جست های ایجاد شده پس از آتش سوزی ضرورت دارد حداقل در 5 سال نخست پس آتش سوزی، از چرای دام در این مناطق جلوگیری شود تا با عبور جست های ایجاد شده از افق چرای دام (ارتفاع بالای دو متر) نسبت به استقرار آنها امیدوار بود.