این پژوهش به بررسی اثر تحریمهای اقتصادی بر امنیت انرژی ایران طی دورهی 1990 تا 2022 با استفاده از الگوی نامتقارن خودرگرسیونی با وقفههای توزیعی (NARDL) میپردازد. اهمیت موضوع از آنجا ناشی میشود که اقتصاد ایران بهشدت به درآمدهای حاصل از صادرات انرژی وابسته است و هرگونه اختلال در این حوزه میتواند پیامدهای گستردهای بر رشد اقتصادی، رفاه اجتماعی و ثبات سیاسی برجای گذارد. روش NARDL به دلیل توانایی در تفکیک اثرات نامتقارن شوکهای مثبت و منفی و بررسی همزمان روابط کوتاهمدت و بلندمدت، امکان تحلیل دقیقتری از پویاییهای امنیت انرژی در شرایط تحریم فراهم میسازد. نتایج نشان میدهد که تحریمها در کوتاهمدت اثر منفی و معناداری بر امنیت انرژی دارند؛ بهگونهای که تشدید محدودیتها به سرعت موجب کاهش شاخص امنیت انرژی از طریق افت صادرات نفت و گاز، محدودیت دسترسی به فناوریهای نوین و اختلال در زنجیره تأمین میشود. تحلیل نامتقارن نیز بیانگر «چسبندگی منفی» است؛ به این معنا که آثار منفی تحریمها سریع و شدید بروز میکنند، اما کاهش یا لغو آنها بهبود فوری و متناظری در امنیت انرژی ایجاد نمیکند. در بلندمدت، هرچند شدت اثرات منفی کاهش مییابد، اما تداوم محدودیتهای ساختاری در جذب سرمایهگذاری خارجی و انتقال فناوری مانع دستیابی به امنیت انرژی پایدار میشود. بررسی سایر متغیرها نشان داد که رشد اقتصادی بدون اصلاح الگوی مصرف انرژی، اثر منفی بر امنیت انرژی دارد؛ در حالی که باز بودن اقتصاد در هر دو افق زمانی تأثیر مثبت و معناداری بر تقویت امنیت انرژی ایفا میکند. ذخایر ارزی نیز در کوتاهمدت اثر منفی ضعیفی داشته، اما در بلندمدت معنادار نبوده است. به طور کلی، یافتهها نشان میدهد که تحریمهای اقتصادی نهتنها آثار فوری و شدید بر امنیت انرژی ایران دارند، بلکه در بلندمدت نیز بهصورت مزمن تداوم مییابند. این نتایج ضرورت تدوین راهبردهای جامع برای کاهش آسیبپذیری، از جمله تنوعبخشی به منابع انرژی، ارتقای بهرهوری، توسعه فناوریهای بومی و گسترش همکاریهای منطقهای و بینالمللی را برجسته میسازد.
