جمال سلیمی

بیماری کرونا یک نوع همه‌گیر است که از ویروس کووید 19 ایجاد می‌شود. این ویروس از خانواده کرونا ویروس‌ها بوده و نوعی خطرناک است. کرونا از ویروس سرماخوردگی معمولی تا عامل بیماری‌های شدیدتری همچون سارس، مرس و کووید 19 را شامل می‌شود. کووید19 در سال‌های 2019 تا 2023 باعث مرگ میلیون‌ها نفر در سراسر جهان شد و آسیب‌های روانی و جسمانی را افزایش داد. این ویروس منشأ خفیفی از سندروم عفونت ملایم همراه با علائمی چون سرفه، تب، سردرد، دردهای عضلانی و اختلالات گوارشی بود. در ابتدای شیوع این بیماری همه‌گیر، اقداماتی مانند؛ قرنطینه، فاصله‌گذاری اجتماعی، ردیابی سریع بیماران و محدودیت حضور در فضاهای بسته و ازدحام جمعیت انجام شد. در غیاب درمان قطعی و واکسن‌های مؤثر، این اقدامات تا حدودی مؤثر بود. اما تأثیر منفی بر جامعه گذاشت. همه‌گیری کووید19 بسیاری از جنبه‌های زندگی بشر را در سراسر جهان تغییر داد و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی نامطلوبی را ایجاد کرد که برای سال‌ها ادامه خواهد داشت. از جمله این تأثیرگذاری‌ها؛ می‌توان به آموزش و سیاست‌گذاری دانشگاهی اشاره کرد. در این راستا، پژوهش حاضر به مطالعه و بررسی چالش‌ها، فرصت‌ها و پیامدهای کرونا بر کارکردهای اصلی آموزش عالی با توجه به تجربیات کارگزاران و مدیران دانشگاهی و وزارتی و نیز صاحب‌نظران در حوزه آموزش عالی پرداخته است. رویکرد پژوهش آمیخته و روش‌های آن پدیدارشناسی تفسیری و دلفی بود. مشارکت‌کنندگان پژوهش در بخش کیفی شامل 38 نفر از کارگزاران و مدیران دانشگاهی و وزارتی و نیز صاحب‌نظران آموزش عالی در دانشگاه‌ها و نیز ستاد مرکزی وزارت علوم و تحقیقات بودند که به ‌صورت هدفمند انتخاب و فرآیند جمع‌آوری اطلاعات تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت. داده ‌های بخش کیفی از طریق مصاحبه نیمه ساختارمند جمع‌آوری شد و با استفاده از روش همسوسازی مورد اعتبار یابی قرار گرفت. تحلیل داده‌های کیفی با بهره‌گیری از روش تحلیل مضمون در محیط نرم‌افزار MAXQDA انجام شد. نتایج این بخش، شامل سه مضمون چالش‌های آموزش عالی در دوران کرونا (در حوزه‌های آموزش، پژوهش و مدیریت منابع انسانی و مالی)، فرصت‌های وقوع بحران کرونا برای نظام آموزش عالی (عدالت آموزشی، تحول ماهیتی، بازاندیشی انتقادی کارکردهای آموزش عالی، فرصتی دوباره برای مواجهه با واقعیت آموزش مجازی، فرصتی نوین برای پرداختن به سؤالات بنیادین و چالش‌های مربوط به آن‌ها) و پیامدهای کرونا بر کارکردهای اصلی نظام آموزش عالی ایران (پیامدهای سیاست‌گذاری در بخش اداری آموزش، پیامدهای حوزه پژوهش، پیامدهای انسانی- اجتماعی) است. نتایج بخش کمی، با تعداد 119 مشارکت کننده از دانشگاه‌های مختلف نشان داد ، ترتیب متغیرها به ترتیب میانگین، به چالش‌های حوزه آموزش(55/4)، فرصت‌ها(18/4)، پیامدهای کرونا بر سیاست‌گذاری آموزش عالی(16/4)، پیامدهای انسانی- اجتماعی(96/3)، پیامدهای حوزه پژوهش(93/3)، چالش‌های مدیریت منابع انسانی و مالی(69/3)، چالش‌های حوزه پژوهش(56/3) مربوط بوده است.