چکیده: هدف پژوهش حاضر مطالعه مفهوم و ابعاد شهروندی دانشگاهی در نظام آموزش عالی ایران است. این پژوهش ازنظر هدف جزء پژوهش های کاربردی و بر اساس رویکرد، از نوع مطالعات کیفی است. راهبرد پژوهش، آمیخته اکتشافی است. روش پژوهش کیفی پدیدارشناسی تفسیری است. در بخش کیفی، مشارکت کنندگان شامل 34 نفر از اساتید و دانشجویان در دانشگاه های تهران، علامه طباطبایی، کردستان و بوعلی سینا بودند که به صورت هدفمند (به گونه ای که از رشته ها و تخصص های مختلف و همچنین گرایش ها و مقاطع مختلف تحصیلی در آن نمونه حضورداشته باشند) و با روش نمونه گیری نظری، انتخاب و فرآیند جمع آوری اطلاعات تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت؛ و داده ها با استفاده از ابزار مصاحبه نیمه ساختارمند جمع آوری شد. با استفاده از روش همسوسازی، اعتبار داده ها مورد تائید قرارگرفته است. جهت تحلیل داده ها از روش تحلیل مضمون و با استفاده از نرم افزار تحلیل کیفی MAXQDA استفاده شد. (نتایج پژوهش شامل پنج مضمون فراگیر بود که عبارت از: مهارت های شهروندی دانشگاهی (کنشی-اجتماعی؛ دانشی-فنی و سیاسی-مشارکتی)، مفهوم شهروندی دانشگاهی (شهروندی حقوقی-قانونی؛ دانش آموخته شهروند؛ شهروندی دانشگاهی چندفرهنگه؛ شهروند علم گرا؛ شهروندی دانشگاهی مبتنی بر مکانیسم عرضه و تقاضا شهروندی دانشگاهی به مثابه یک مقوله اقتصادی؛ شهروندی فرهنگی)، ابعاد و مؤلفه های شهروندی دانشگاهی (آزادی آکادمیک؛ اخلاق حرفه ای و آکادمیک؛ ایفای نقش دانشگاه عامل؛ حق مشارکت اجتماعی و راهبری؛ انتقال هویت علم و پاسداشت آن)، آموزش شهروندی دانشگاهی (آموزش با نگاه تک ارزشی و آموزش بر مبنای بی طرفی ارزشی) و جوانب شهروندی دانشگاهی (حفظ و ارتقاء سرمایه های مولد شهروندی؛ حقوق مرتبط با شهروندی دانشگاهی و مسئولیت های شهروندی دانشگاهی) هستند.) بخش کمی با استفاده از روش توصیفی و با بهره گیری از پیمایش انجام شد. جامعه آماری شامل اساتید و دانشجویان در دانشگاه های مذکور بودند که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای، به ترتیب دانشگاه، دانشکده ها و گروه های آموزشی به عنوان خوشه انتخاب و تعداد 272 عدد پرسشنامه به صورت کاملاً تصادفی در بین خوشه های منتخب اجرا شد. بعد از طراحی ابزار پرسشنامه که در قالب 50 گویه ارائه شد، بر اساس یافته های بخش اول، آزمون نرمال بودن داده ها انجام و از روش تحلیل عامل تأییدی برای روایی پرسشنامه انجام شد. در ادامه با استفاده از روش خی دو و تحلیل فریدمن ابعاد شهروندی دانشگاهی از نظر اساتید و دانشجویان بررسی شد. نتایج نشان می دهد که شهروند دانشگاهی حقوقی- قانونی با داشتن بالاترین میانگین و رتبه (89/6) بیشترین اهمیت را از دیدگاه اساتید و دانشجویان به عنوان مفهوم شهروند دانشگاهی دارا می باشد و بُعد شهروندی دانشگاهی فرهنگی با داشتن پایین ترین میانگین و رتبه (35/2) کمترین ارزش را داشته است. نتایج ابعاد و مؤلفه های شهروند دانشگاهی نشان می دهد که اخلاق حرفه ای و آکادمیک بیشترین اهمیت و بُعد ایفای نقش دانشگاه عامل (ناظر و ارزیاب اجتماعی) کمترین ارزش را در بین ابعاد و مؤلفه های شهروند دانشگاهی داشته است.
