باروریِ گله های پرورش مرغ مادر در هفته های پایانی دوره تولید در اثر بروز اختلالات و بیماری ها کاهش می یابد. یکی از این اختلالات، تشکیل سنگ های اپیدیدیمی در ناحیه اپیدیدیم خروس های گله می باشد که باعث اختلال در عملکرد تولیدمثلی این پرندگان می گردد. از طرف دیگر، عدم تعادل هورمونی استروژن ممکن است در اثر اختلالات متابولیک ایجاد شده و موجب کاهش باروری خروس ها شود. آروماتاز یک آنزیم کلیدی در مهره داران است که مرحله نهایی تبدیل آندروژن ها به استروژن را سنتز می کند. در این مطالعه بیان ژن آروماتاز و برخی از پارامترهای تولیدمثلی در خروس های گله ی مرغ مادر دارای سنگ های اپیدیدمی بررسی شد. بدین منظور، تعداد 20 قطعه خروس گله ی مرغ مادر با محدوده ی سنی 65 هفته انتخاب شدند و ضمن بررسی خصوصیات ظاهری تولیدمثلی، سنجش کمی و کیفی پارامترهای اسپرمی، اندازه گیری غلظت هورمون های استروژن و تستوسترون و همچنین هیستوپاتولوژی بیضه و اپیدیدیم، بیان ژن آروماتاز در ناحیه اپیدیدیم این پرندگان مورد مطالعه قرار گرفت. آنالیز آماری داده ها و مقایسه میانگین ها با استفاده از آزمون T-Test و نرم افزار SAS 2000 درسطح معنی داری 5 درصد انجام شد. نتایج به دست آمده نشان داد که در خصوصیات ظاهری، تحرک کل و تحرک پیش رونده اسپرم ها و غلظت هورمون های استروئیدیِ سرم خون، بین خروس های سالم و خروس های دارای ضایعات اپیدیدیمی تفاوت معنی داری وجود ندارد (05/0
P). بررسی هیستوپاتولوژی مقاطع تهیه شده از بیضه و اپیدیدیم خروس ها نشان داد پیوستگی زنجیره اسپرماتوژنز، ضخامت اپیتلیوم و قطر لوله های اسپرم ساز در خروس های دارای ضایعه به طور معنی داری کاهش یافته است (05/0>P). همچنین اکثر نواحی اپیدیدیم دچار التهاب های مزمن بودند اما وجود سلول های التهابی در اطراف مجاری اپیدیدیمی خروس های سنگدار به میزان بیشتری قابل مشاهده بود (05/0>P). بررسی بیان ژن آروماتاز با آزمایش RT-PCR و در دو گروه نشان داد میزان بیان این ژن در ناحیه اپیدیدیم خروس های دارای ضایعات اپیدیدیمی بیشتر از خروس های سالم می باشد (05/0>P). به طور کلی می توان نتیجه گرفت بیان ژن آروماتاز در خروس های آخر دوره با ایجاد سنگ های اپیدیدیمی مرتبط بوده و بر باروری و تولیدمثل پرنده اثر گذار است.
