جلال خورشیدی

ارکید ها (ثعلب ها)، گیاهانی متعلق به تیره Orchidaceae هستند که اغلب بخش زیرزمینی آن ها برداشت می گردد و کاربردهای زیادی در صنایع غذایی و دارویی دارد. درصد جوانه زنی پایین، شرایط اکولوژیکی خاص مورد نیاز و برداشت های بی رویه و غیر اصولی از این گیاهان موجب شده که جمعیت اغلب گونه های آن ها در عرصه طبیعی به شدت کاهش یابد و در معرض خطر انقراض و نابودی قرار گیرند. لذا ارزیابی روش های مختلف تکثیر و شرایط بهینه پس از تکثیر در راستای حفاظت برون جای و اهلی سازی و کشت و کار این گیاهان، از ضروریات می باشد. بدین جهت در پژوهش حاضر، روش های مختلف تکثیر و شرایط بعد از تکثیر شش گونه ثعلب شامل Ophrys schulzei، Ophrys straussii، Comperia comperiana، Orchis anatolica، Ophrys speculum و Dactylorhiza umbrosa در قالب سه آزمایش جداگانه مورد ارزیابی قرار گرفت. در آزمایش اول، شاخص های جوانه زنی و رشد اولیه گیاهچه گونه های مذکور در پنج نوع محیط کشت درون شیشه ای شامل malmgren،orchimax ،p723 ، 1/4 MS و 1/4 B5 مورد مطالعه قرار گرفت. در آزمایش دوم، جوانه زنی بذور گونه های مذکور در هفت محیط کشت مختلف برون شیشه ای شامل "کوکوپیت+پیت موس+پرلیت+مایکوریزای شرکتی+خاک رویشگاه طبیعی"، "کوکوپیت+پیت موس+پرلیت+مایکوریزای شرکتی"، "کوکوپیت+پیت موس+پرلیت+خاک رویشگاه طبیعی"، "پیت-موس+پرلیت"، "کوکوپیت+پرلیت"، "خاک زراعی+ خاک رویشگاه طبیعی"، و "خاک زراعی" مورد ارزیابی قرار گرفت و در آزمایش سوم، زنده مانی و رشد اولیه گیاهچه های حاصل از کشت بافت در محیط کشت های برون شیشه ای مذکور مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج آزمایش اول نشان داد که براساس مجموع شاخص های جوانه زنی و وضعیت گیاهچه های تولید شده، محیط کشت های p723، 1/4 B5 ، 1/4 B5 و malmgren به ترتیب مناسب ترین محیط کشت ها برای تولید گیاهچه گونه های O.schulzie، O.anatolica، O. straussii و D. umbrosa تشخیص داده شد. گونه های O. speculum و C. comperiana در هیچ کدام از محیط کشت های درون شیشه ای گیاهچه تولید نکردند. نتایج آزمایش دوم نشان داد که بذور هیچ کدام از گونه های مورد مطالعه در محیط کشت های برون شیشه ای قادر به جوانه زنی نبودند. نتایج آزمایش سوم بیانگر آن بود که محیط کشت "خاک زراعی+ خاک رویشگاه طبیعی"، مناسب ترین بستر کشت جهت سازگاری و ادامه رشد گیاهچه های گونه های مورد مطالعه بود.