جمیل امان اللهی

زمینه و هدف: فلزات سنگین به علت سمیت، ماندگاری در شرایط طبیعی، قابلیت ورود و تجمع در زنجیره ی غذایی به عنوان آلوده کننده های جدی تلقی می شوند. بنابراین مطالعه پیش رو به منظور ارزیابی پتانسیل خطر اکولوژیک و منشاء یابی فلزات سنگین سرب، آرسنیک، کادمیوم و روی درآب و رسوبات سطحی رودخانه قشلاق سنندج انجام گرفت. روش بررسی: به این منظور در این پایش 16 نمونه از آب و رسوبات سطحی رودخانه قشلاق جمع آوری شد. سپس نمونه ها برای تعیین غلظت عناصر آرسنیک، سرب، کادمیوم و روی با روش طیف سنجی جذب اتمی مورد سنجش قرار گرفتند. هم چنین از شاخص پتانسیل خطر اکولوژیک (PERI) و شاخص غنی شدگی (EF) جهت ارزیابی خطر اکولوژیک و از شاخص آلودگی فلزات سنگین (HPI) جهت بررسی اثر عناصرسنگین بر سلامت انسان استفاده شد. آنالیز چند متغیره مانند آنالیز هم بستگی و آنالیز مؤلفه های اصلی (PCA) و شاخص غنی شدگی جهت شناسایی پتانسیل منابع انسانی آرسنیک، سرب، کادمیم و روی در رودخانه قشلاق مورد استفاده قرار گرفتند. یافته ها: نتایج نشان داد که میانگین غلظت یک گروه از عناصر شامل Pb، Cd و Zn بیش تر از مقادیر زمینه بودند، درصورتی که میانگین غلظت As به طور قابل ملاحظه ای کمتر از مقادیر زمینه بود. عامل غنی شدگی فلزات سنگین مورد مطالعه در رودخانه قشلاق به صورت Pb> Zn> Cd> As به دست آمد. از سویی، نتایج به دست آمده از شاخص پتانسیل خطر اکولوژیک (PERI) درجه خطر کم را برای فلزات Pb، As و Zn نشان داد اما فلز Cd برای نقاط نمونه ای تحت تاثیر تردد جاده ای دارای خطر اکولوژیک متوسط بود. بحث و نتیجه گیری: . براساس نتایج حاصل از عامل غنی شدگی، آنالیز هم بستگی و آنالیز مؤلفه های اصلی می توان گفت که میزان غلظت As بیش تر تحت تاثیر ساختار زمین شناسی منطقه (لیتوژنیک) بوده است. غلظت Pb و Cd در چهار منطقه نمونه برداری به طور یکسان تحت تاثیر کشاورزی و تردد جاده ای بوده است. هم چنین مشخص شد که غلظت Zn تحت تاثیر فاضلاب های مسکونی قرار دارد.