جمیل امان اللهی

آب‌های زیرزمینی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع تأمین آب شیرین، در معرض تهدیدهای جدی ناشی از آلودگی‌های شیمیایی و فلزات سنگین قرار دارند. فلزات سنگین مانند سرب، کادمیوم، آرسنیک و جیوه به دلیل وزن اتمی بالا و سمیت بالقوه، در صورت ورود به منابع آب زیرزمینی می‌توانند پیامدهای جدی برای سلامت انسان و محیط‌زیست ایجاد کنند. این مطالعه با هدف بررسی روابط بین ترکیبات شیمیایی آب‌های زیرزمینی و پوشش گیاهی تحت انواع کاربری‌های مختلف زمین، و همچنین ارزیابی خطرات ناشی از نیترات در آب‌های زیرزمینی بر سلامت انسان انجام شده است. برای این منظور، تعداد 30 نمونه آب زیرزمینی جمع‌آوری شده و پارامترهای شیمیایی مختلف شامل Na⁺, K⁺, Ca²⁺, Mg²⁺, NO₃⁻, Fe, Mn, Cu, Zn, As, Se, Cd, Pb, Ag, کل جامدات محلول (TDS)، سختی کل (TH)، pH و کدورت مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفته است. همچنین، از تصاویر ماهواره‌ای جهت استخراج شاخص NDVI برای بررسی میزان پوشش گیاهی و تعیین کاربری‌های مختلف زمین استفاده شده است. تحلیل‌های آماری شامل آزمون واریانس یک‌طرفه (One-Way ANOVA)، تحلیل مؤلفه‌های اصلی (PCA) به‌منظور بررسی روابط بین پارامترهای فیزیکوشیمیایی آب‌های زیرزمینی و نوع کاربری زمین انجام شده است. در ادامه، پهنه‌بندی ویژگی‌های شیمیایی آب‌های زیرزمینی در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) صورت گرفته و ارزیابی خطر سلامت انسانی (HHRA) بر اساس مدل پیشنهادی آژانس حفاظت از محیط‌زیست ایالات متحده (USEPA) برای تحلیل شاخص‌های HQ و CDI انجام شده است. نتایج نشان می‌دهد که برخی پارامترهای کیفیت آب زیرزمینی به‌طور معناداری تحت تأثیر نوع کاربری زمین قرار دارند. آزمون ANOVA نشان داد که میزان کلسیم، پتاسیم، pH، TDS، هدایت الکتریکی (EC)، نیترات و منیزیم در کاربری‌های مختلف زمین تفاوت معناداری دارند (p < 0.05). همچنین، بررسی شاخص NDVI نشان داد که مناطق شهری دارای کمترین مقدار پوشش گیاهی بوده، درحالی‌که مراتع متراکم دارای بیشترین میزان NDVI هستند. از سوی دیگر، تحلیل شاخص HQ در ارزیابی ریسک سلامت انسانی نشان داد که در برخی نمونه‌ها، مقدار HQ از 1 فراتر رفته که نشان‌دهنده خطر جدی برای سلامت عمومی، به‌ویژه در میان کودکان است. به‌طور خاص، نمونه‌های 10، 12 و 30 دارای بالاترین سطح ریسک بوده و نیازمند اقدامات فوری مدیریتی هستند