ایرج طهماسبی خورنه

علف‎های هرز از مهم ترین عوامل محدودکننده تولید سیب زمینی(Solanum tuberosum L.) هستند. ﺑـﺎ ﺷﻨﺎﺳـﺎﯾﯽ ﮔﻮﻧـﻪﻫـﺎی ﻋﻠﻒ ﻫﺮز ﻣﺰارع سیب زمینی و تعیین ﺷـﺎﺧﺺﻫﺎی ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ آنﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی ﻣﺸـﮑﻞ ﺳـﺎز و ﻣﻌﺮﻓـﯽ راﻫﮑﺎرﻫـﺎی ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺑﺮایﮐﻨﺘﺮل ﻋﻠﻒﻫﺎی ﻫﺮز اﻗﺪام ﻧﻤﻮد. به منظور تعیین تراکم وشاخص های تنوع علف های هرز مزارع سیب زمینی مناطق گرمسیر استان کرمانشاه و معرفی گونه های علف هرز مشکل ساز، از مزارع سیب زمینی ﺷﻬﺮﺳــﺘﺎنﻫــﺎی ﺳــﺮﭘﻞ ذﻫــﺎب، ﻗﺼﺮﺷـﯿﺮﯾﻦ و ﮔﯿﻼﻧﻐﺮب ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﺑـﺮداری بعمل آمد و ﻣﺨﺘﺼــﺎت ﺟﻐﺮاﻓﯿــﺎﯾﯽ ﻫــﺮ ﻣﺰرﻋــﻪ (ﻃــﻮل و ﻋــﺮض ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ و ارﺗﻔـﺎع از ﺳـﻄﺢ درﯾـا) ﺗﻮﺳـﻂ دﺳـﺘﮕﺎه GPS ثبت شد. ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداری با استفاده از ﯾﮏ ﮐﻮادرات ﺑـﻪ ابعاد 1*1 متر مربع اﻧﺠـﺎم و ﻋﻠــﻒﻫــﺎیﻫــﺮز ﻫــﺮ ﮐــﻮادرات ﺑــﻪ ﺗﻔﮑﯿــﮏ خانواده، ﺟــــﻨﺲ و ﮔﻮﻧــــﻪ ﺷﻨﺎﺳــــﺎﯾﯽ و ﺷــــﻤﺎرش گردید. سپس شاخص های تنوع یک گونه در مزارع مورد بررسی مانند؛ ﻓﺮاواﻧــﯽ مزارع دارای یک گونه خاص، ﯾﮑﻨــﻮاﺧﺘﯽ پراکنش گونه در مزارع مورد بررسی، ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺗﺮاﮐﻢ گونه در مزارع و ﺷﺎﺧﺺ ﻏﺎﻟﺒﯿﺖ برایﮔﻮﻧﻪﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ محاسبه گردید. همچنین ﺷﺎﺧﺺ تنوع ﺷﺎﻧﻮن - وﯾﻨﺮ و شاخص غالبیت سیمپسون برای ﻫﺮ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن نیزمشخص ﮔﺮدﯾﺪ. در این مطالعه به منظور بررسی فراوانی و تغییرات گونه های غالب در محدوده دو شهرستان از روش درون یابی به معکوس وزنی فاصله استفاده شد. به منظور اجرای مدل از ابزار Geostatistical Analyst در محیط نرم افزار Arcmap 10.4.1 استفاده شد. نتایج نشان داد که در مزارع سیب زمینی شهرستان سرپل ذهاب 32 گونه علف هرزمتداول می باشند که این گونه ها متعلق به 15 خانواده گیاهی بودند. در این بین خانواده های Poaceae با فراوانی 25 درصد و Asteraceae با فراوانی 19 درصد بیشترین تعداد گونه ها را به خود اختصاص دادند. بر اساس شاخص غالبیت گونه، عروسک پشت پرده، کنگر برگ ابلقی، چچم، کیسه کشیش، قیاق، بومادران، بابونه، علف قناری، دم روباهی و خارشتر به ترتیب با شاخص غالبیت 11/179، 18/173، 39/165، 35/163، 56/159، 72/155، 08/154، 23/153، 85/148 و 7/147 غالبترین علف های هرز مزارع سیب زمینی سرپل ذهاب بودند. درمزارع سیب زمینی شهرستان قصرشیرین هم 33 گونه علف هرز شناسایی شد. در این بررسی 64 درصد کل گونه ها به 4 خانواده گندمیان، کاسنی، بقولات و شب بو اختصاص داشت. علف های هرز کاهوی وحشی جودره ، ماشک، کنگر برگ ابلقی، ازمک، علف قناری، بومادران، گلرنگ وحشی،ختمی و شیرین بیان به ترتیب با شاخص غالبیت 15/164، 15/164، 4/158، 72/156، 44/153، 64/148، 13/147، 02/143، 93/142، 84/142 و71/138 غالبترین علف‎های هرز سطح مزارع سیب زمینی شهرستان بودند. عروسک ‎پشت‎پرده در قصرشیرین درمقایسه با سرپل‎ذهاب از فراوانی کمتر (47/89 درصد) و غالبیت کمتری (28/109 درصد) برخوردار بود. در شهرستان گیلانغرب هم 18 گونه علف هرز متعلق به 11 خانوده گیاهی شناسایی شد. خانواده های Poaceae و Asteraceae به ترتیب با 5 و 4 گونه تعداد بالای علف هرز در مزارع سیب زمینی این شهرستان را با خود اختصاص دادند. علف‎های هرز شاهتره، کنگر برگ ابلقی، سورگوم، پنیرک، دم روباهی، جغجغک، بابونه، گاوزبان، گلرنگ وحشی، ماشک، کنگر وحشی و خردل وحشی به ترتیب با شاخص غالبیت 6/171، 15/166، 2/161، 2/156، 1/156، 95/155، 2/151، 15/151، 95/150، 8/150، 75/140 و 8/135 مهمترین گونه های هرز گیلانغرب بودند. بر اساس شاخص شانون-وینر در فاصله اقلیدسی 6، شهرستان‎های سرپل ذهاب و قصر شیرین به ترتیب با شاخص 11/3 و 22/3 در یک گروه و شهرستان گیلانغرب با شاخص تنوع 83/2 در یک گروه مجزا قرار گرفتند. بالاترین تنوع نیز به شهرستان های گیلانغرب اختصاص داده شد. یافته های این بررسی نشان داد شهرستان گیلانغرب بیشترین شاخص سیمپسون (059/0) و شهرستان های سرپل ذهاب (055/0) و قصر شیرین (0486/0) در مراتب بعدی از لحاظ این شاخص قرار گرفتند.