فرنوش خسروبخش

گیاهان دارویی از گذشته تاکنون در جنبه های مختلف مورد استفاده قرار گرفته‌اند. جنس Thymus از تیره نعنائیان میباشد که دارای 928 گونه در سرتاسر جهان است که از این تعداد 18 جنس معطر آن در ایران می‌روید. گونه T. kotschyanus (آویشن کوهی) دارای مصارف دارویی و غذایی متعددی است که در این تحقیق اکوتیپ هایی از این گونه از منطقه کوسالان استان کردستان جمع آوری شده و بعضی از خواص زیستی آن مورد بررسی قرار گرفته است. پارکینسون دومین بیماری تحلیل رونده عصبی است که با از دست دادن نورون های دوپامینرژیک در توده سیاه مغز مشخص می‌شود. عوامل ارثی و اکتسابی متعددی در ایجاد بیماری نقش دارند که از جمله آنها می‌توان به استرس اکسیداتیو اشاره کرد. استرس اکسیداتیو می‌تواند با جهش در ژن‌های دخیل در پویایی میتوکندری، باعث اختلال در عملکرد آن شود و آپوپتوز ناشی از آنرا افزایش دهد. روتنون یک نوع آفت‌کش است که می‌تواند اثرات مضری را بر سلامت انسان بگذارد. روتنون می‌تواند فعالیت کمپلکس I زنجیره انتقال الکترون را متوقف کند و به این طریق کل زنجیره مختل شده و به تبع آن موجب اختلال فعالیت میتوکندری و افزایش استرس اکسیداتیو و آپوپتوز می‌شود. در این مطالعه توان آنتی‌اکسیدانی عصاره و اسانس گیاه آویشن کوهی در افزایش زنده‌مانی مدل سلولی پارکینسون ایجاد شده با روتنون با روش رنگ سنجی MTT و ایمونوسیتوشیمی مورد بررسی قرار گرفت. همچنین توان ضد باکتریالی عصاره و اسانس نیز بر روی دو سویه باکتریایی Bacillus subtilis و Salmonella typhi توسط تست آنتی‌بیوگرام با روش دیسک دیفیوژن و روش رقت لوله ایی برای محاسبه MIC و MBC مورد ارزیابی قرار گرفت. لازم به ذکر است که آزمون های ارزیابی توان آنتی اکسیدانی عصاره و اسانس با روشهای سنجش میزان کاهندگی آهن و توان مهارکنندگی رادیکال DPPH انجام شد. همچنین محتوای فنل و فلاونویید تام گونه مورد مطالعه به ترتیب با روشهای فولین سیوکالتیو و روش رنگ سنجی کلرید آلومینیوم مورد ارزیابی قرار گرفت. ترکیبات شیمیایی اسانس گونه آویشن کوهی نیز با دستگاه GC-MS آنالیز شد. نتایج به دست آمده نشان داد که این گونه دارای توان کاهندگی و مهار کنندگی رادیکال قابل توجهی است و این می تواند ناشی از محتوای بالای فنل و فلاونویید گیاه باشد. هر چند در مقایسه با استانداردهای اسید آسکوربیک و ترولوکس اختلاف معنی داری به نفع عمکلکرد استانداردها را نشان داد، ولی دارا بودن IC50،557 میکروگرم بر میلی لیتر از عصاره برای مهار رادیکال DPPH نشان از پتانسیل آنتی اکسیدانی بالای این گونه است. محتوای فنل و فلاونویید به ترتیب (38/25 میلی گرم اسید گالیک در گرم عصاره) و (91/58 میلی گرم کوئرسیتین در گرم عصاره) بودند. آزمون مهار رشد و تکثیر سویه های های باکتریایی گرم مثبت (B. subtilis) و گرم منفی (S. typhi) نشان داد که عصاره تنها در غلظت 300 میکروگرم بر میلی لیتر هاله عدم رشد برای سویه B. subtilis ایجاد کند ولی اسانس این گونه در تمامی غلظت ها بر روی هر دو سویه موثر بوده و قطر هاله عدم رشد آن برای هر دو سویه در بالاترین غلظت (300 میکرو لیتر بر میلی لیتر) بیشتر از آنتی بیوتیک (کنترل مثبت) بوده است. نتیجه آزمون رقت لوله ایی تاثیر عصاره و اسانس بر سویه های مورد مطالعه نشان داد که MIC و MBC عصاره برای هر دو سویه به ترتیب (mg/ml 100 و 200) بود و برای اسانس در سویه گرم مثبت (MIC 0.78 µl/ml) و (MBC 1.56 µl/ml) و در سویه گرم منفی (MIC 0.39 µl/ml) و (MBC 0.78 µl/ml) بود که میزان مهارکنندگی و کشندگی بالای گونه مورد مطالعه را در غلظت های پایین برای هر دو سویه نشان می دهد. در بررسی نتایج آزمون MTT مشخص شد که اسانس نتوانست سمیت ناشی از روتنون را کاهش دهد و بالعکس خود عاملی برای کاهش زنده‌مانی سلول ها بود. بررسی میزان زنده مانی سلول های مورد مطالعه تحت تاثیر غلظت های مختلف اسانس نشان داد که، تیمار اسانس قبل از روتنون بیشترین زنده مانی و تیمار بعد از اعمال روتنون کمترین زنده مانی را داشت. در مقابل عصاره توانست در تست‌های پیش تیمار قبل از اعمال روتنون از سمیت این ماده بکاهد و زنده‌مانی سلول ها را افزایش دهد که درصد زنده مانی سلول ها در تست 12 ساعته بیشتر بود. در مورد عصاره نیز همانند اسانس تیمار آن قبل از روتنون بیشترین زنده مانی و تیمار بعد از اعمال روتنون کمترین زنده مانی را داشت. نتایج مربوط به تست ایمنوسیتوشیمی با اعمال روتنون و عصاره نشان داد که در غلظت 50 میکروگرم بر میلی لیتر میزان بیان ژن یا ظهور پروتیین تیروزین هیدروکسیلاز افزایش پیدا کرد که نشان از افزایش پیش ساز دوپامین در مدل سلولی پارکینسونی مورد مطالعه می باشد. از نتایج به دست آمده می توان به این نتیجه گیری رسید که اکوتیپ های گونه T. kotschyanus از منطقه کوسالان استان کردستان می تواند به عنوان یکی از گیاهان دارویی موثر، با دارا بودن خواص آنتی اکسیدانی، ضد باکتریایی بالا معرفی شود. همچنین این گیاه با اثر گذاری بالا بر مهار رشد سلول های پروکاریوت می توانند گزینه ایی مناسب برای مهار رشد و تکثیر سلول های سرطانی نیز باشد.