فرزاد حسین پناهی قروچای

به منظور بررسی نقش تنظیم اسمزی و کلروفیل فلورسانس بر مقاوت و عملکرد ارقام گندم دیم تحت تأثیر آبیاری تکمیلی، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با دو فاکتور و سه تکرار، در دو سال زراعی 96-1395 و 97-1396 و در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه کردستان صورت گرفت. فاکتورها شامل سطوح تنش خشکی (دیم و دو بار آبیاری تکمیلی در بهار) و ارقام گندم دیم (هما، سرداری، ریژاو، اوحدی و آذر2) بودند. صفات در مراحل مختلف رشدی گندم اندازه‌گیری شد. همچنین در آزمایشی دیگر در انتهای فصل رشد (مرحله خمیری) به منظور بررسی اثر محلول پاشی اوره بر تجمع پلی‌آمین‌ها در زمان پر شدن دانه در گندم با عملکرد و میزان پروتئین دانه تحت شرایط دیم و آبیاری تکمیلی آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه فاکتور و سه تکرار و در دو سال زراعی اجرا شد. فاکتورهای مورد بررسی شامل: دو سطح تنش خشکی(دیم و دو بار آبیاری تکمیلی در بهار)، 5 رقم گندم دیم و دو سطح محلول‌پاشی (شاهد و محلول‌پاشی اوره 4%) بود. اعمال آبیاری تکمیلی به طور معنی‌داری باعث افزایش عملکرد دانه شد. در هر دو سال زراعی شرایط دیم باعث افزایش میزان اسیدهای آمینه آزاد برگ و گلایسین بتائین، پرولین و پروتئین و سبب کاهش محتوی نسبی آب برگ (RWC) و سرعت کاهش آب از برگ (RWL)، پتانسیل اسمزی و کارایی کوانتومی فتوسیستم II در مراحل مختلف رشدی و هر دو سال زراعی شد. همچنین تنش خشکی در سال کم باران باعث افزایش کربوهیدراتهای محلول کل برگ (TSC) و کربوهیدراتهای محلول در آب (WSC) (به دلیل مقصد کوچکتر و نیاز کمتر دانه) و در سال با بارندگی مناسب باعث کاهش TSC و WSC بعد از گلدهی شد. تنظیم اسمزی در گندم قبل از گلدهی انجام شد. در مراحل گلدهی و 10 روز بعد از آن تنظیم اسمزی صورت نگرفت و فقط به صورت جزئی در ارقام آذر2 و سرداری اعمال شد. در واقع کاهش پتانسیل اسمزی در جهت تنظیم اسمزی نبوده و بدلیل کاهش آب بوده است. نقش پرولین در تنظیم اسمزی بسیار کم (بطور میانگین در مراحل مختلف رشدی در شرایط دیم سال اول 1.24% و در شرایط دیم سال دوم 0.64%) بود. در سال اول با تنش شدیدتر گیاه با افزایش Y(NPQ) انرژی بیشتری صرف حفظ و نگهداری سیستم فتوسنتزی به شکل دفع حرارت داشت. در سال دوم و در شرایط آبیاری تکمیلی با افزایش Y(II) و کاهش Y(NO) سبب افزایش فتوسنتز و کاهش اتلاف انرژی به شکل گرما شده است. همبستگی منفی و معنی‌دار RWL با اسیدهای آمینه آزاد برگ و گلاسین بتائین و همچنین همبستگی مثبت و معنی‌دار RWC با میزان گلایسین بتائین نشان‌دهنده این است که هر چه غلظت ترکیبات اسمزی برگ بیشتر باشد سرعت کاهش آب از برگ کمتر و میزان آب برگ بیشتر خواهد بود. نتایج این پژوهش تایید کرد که تأمین آب کافی با استفاده از اجرای آبیاری تکمیلی در حساس‌ترین مراحل رشد گندم می‌تواند با بهبود صفات فیزیولوژیک گیاه به تولید عملکرد قابل قبول تحت شرایط دیم منتهی گردد. نتایج آزمایش دوم نشان داد که آبیاری تکمیلی میزان پروتئین دانه را کاهش داد و محلولپاشی اوره میزان پروتئین دانه را افزایش داد. آبیاری تکمیلی در سال اول و دوم مجموع پلی‌آمین‌های اسپرمین، اسپرمیدین و پوترسین را در حدود 24 درصد کاهش داد. محلولپاشی اوره مجموع غلظت این سه پلی‌آمین را در سال اول و دوم در شرایط دیم به ترتیب 31% و 27% و در شرایط آبیاری تکمیلی 12% و 4% افزایش داد که نشان می دهد در شرایط آبیاری تکمیلی که شدت تنش کمتر است نیاز به پلی‌آمین‌ها کمتر و بالطبع تجمع آنها در دانه کمتر شد ولی تحت تنش شدید در شرایط دیم بواسطه نیاز بیشتر به پلی‌آمین‌ها مقدار آنها با دسترسی بیشتر به نیتروژن محلولپاشی شده افزایش یافته است. با توجه به نتایج و نیز همبستگی مثبت بین وزن هزار دانه و سه پلی‌آمین بالا در شرایط تنش، احتمالا پلی‌آمین‌ها در شرایط تنش شدیدتر در بهبود پر شدن دانه نقش دارند و محلولپاشی اوره می تواند با افزایش تجمع پلی‌آمین‌ها در مقاومت به خشکی موثر باشد. کاداورین از لحاظ عملکردی اثر متفاوتی با سه پلی آمین دیگر داشت.