فرزاد حسین پناهی قروچای

از اساسی ترین شرایط موفقیت آمیز بودن بهره برداری از یک سامانه آبیاری تیپ، طراحی درست و متناسب عوامل مؤثر در عملکرد هیدرولیکی آن متناسب با فیزیک مزرعه و گیاه کشت شده می باشد. پارامترهای مهم و حساس در این راستا شامل فاصله نوارهای آبیاری، فاصله قطره چکان ها و دبی قطره-چکان ها می باشد. عدم انتخاب صحیح هر کدام از پارامترهای یاد شده، کارایی یک سامانه آبیاری قطره ای نواری (تیپ) را تحت تأثیر قرار داده و باعث هدر رفت منابع می شود. از این رو، پژوهش حاضر با هدف بررسی اثر پارامترهای مختلف یک سامانه آبیاری قطره ای نواری (تیپ) شامل فاصله نوارهای آبیاری، فاصله قطره چکان ها، دبی قطره چکان ها و سطوح مختلف کم آبیاری بر روی عملکرد و اجزای آن و کارایی مصرف آب در گیاه گندم، در سه مجموعه آزمایش به صورت مجزا در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات خاک و آب کشور، واقع در مشکین دشت کرج از توابع استان البرز انجام شد. آزمایش اول با هدف بررسی اثر عامل فاصله نوارهای آبیاری (در سه سطح 30، 45 و 60 سانتی متری)، فاصله قطره-چکان ها (در سه سطح 10، 20 و 30 سانتی متری) و اثر متقابل این دو عامل،آزمایش دوم با هدف بررسی اثر عامل فاصله نوارهای آبیاری (در سه سطح 30، 45 و 60 سانتی متری)، کم آبیاری (در سه سطح 100، 75 و 50 درصد نیاز آبی) و اثر متقابل این دو عامل و آزمایش سوم با هدف بررسی اثر عامل فاصله نوارهای آبیاری (در سه سطح 30، 45 و 60 سانتی متری)، دبـی قطره چکان (در سه سطح 2، 5/1 و 3 لیتر در ساعت) و اثر متقابل این دو عامل انجام شد. به منظور مقایسه سامانه آبیاری قـطره ای نواری با سامانه آبـیاری سطحی، سـه تیـمار آبیاری سطحی با سطوح کـم آبیاری 100، 75 و 50 درصد نیاز آبی نیز در نظر گرفته شد. کلیه آزمایشات به صورت فاکتوریل با دو عامل و بر پایه طرح بلوک کامل تصادفی با چهار تکرار انجام شد. به منظور مقایسه بین تیمارها از شاخص های مانند پارامترهای گیاهی، شاخص برداشت، عملکرد و اجزای آن و کارایی مصرف آب استفاده شد. نتایج نشان داد که فاصله لترال بر روی عملکرد گندم تأثیر مستقیم داشت. به طوریکه با افزایش فاصله لترال، عملکرد گندم کاهش یافت. در بیشتر شاخص های مورد بررسی، فاصله قطره چکان 20 سانتی متر (E2) در فاصله لترال های مختلف، تیمار برتر بود. فاصله لترال 45 سانتی متر با وجود عملکرد دانه کمتر نسبت به تیمار فاصله لترال 30 سانتی متر، با دارا بودن صرفه اقتصادی بیشتر نسبت به دو فاصله لترال دیگر و تناسب با وضعیت کشاورزان (تناوب زراعی ذرت علوفه ای و گندم) می تواند در کشت گندم بیشتر مورد توجه کشاورزان گندم کار قرار گیرد. همچنین نتایج نشان داد که با کاهش سطح آبیاری، عملکرد کاهش یافت. اما این کاهش در فاصله لترال 30 سانتی متر با شیب بیشتر از 45 و 60 سانتی متر بود. کارایی مصرف آب نیز در فاصله لترال 30 سانتی متر با کاهش سطح آبیاری روندی کاهشی داشت. نتایج این تحقیق نشان داد مناسب ترین آبدهی تیپ در شرایط مزرعه آزمایشی حاضر، تیپ با آبدهی 2 لیتر بر ساعت بود.