فرزاد اسکندری

یکی از مهم‌ترین اهداف مالکیت و تحکیم حوزه‌های ملی و دولتی علاوه بر حفظ و احقاق حقوق قانونی دولت و مردم، حفظ و توسعه منابع طبیعی تجدیدپذیر و اختصاص آن‌ها برای توسعه کشاورزی، خدماتی، صنعتی و گردشگری است. و پژوهش حاضر با هدف ارزیابی اقتصادی- اجتماعی واگذاری اراضی ملی (مرتعی) در استان کردستان انجام شده است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی، از نظر روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و از نظر گردآوری داده‌ها پیمایشی است. جمع آوری داده‌ها از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی انجام شد. جامعه آماری پژوهش شامل کل 82 طرح‌ واگذار شده در طی سال‌های 70 تا 95 می‌باشد که در شهرستان دیواندره واگذاری اراضی ملی به صورت قطعی و یا اجاره‌ای به آنها واگذار شده است. در روش میدانی، از پرسشنامه به منظور ارزیابی اثرات اقتصادی و اجتماعی طرح‌های واگذار شده استفاده شد. پرسشنامه مشتمل بر ویژگی‌های جمعیت شناختی و اثرات اقتصادی اجتماعی طرح‌های اجرا شده بود. روایی پرسشنامه‌ها با استفاده از نظر متخصصان و کارشناسان و پس از حذف و اضافه کردن آیتم‌ها مورد تأیید قرار گرفت. سپس پایایی یا قابلیت اعتماد با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد. پایایی پرسشنامه بهره برداران 82/0 به دست آمد که نشان از قابلیت اعتماد مناسب پرسشنامه‌های محقق ساخته را داشت. نتایج نشان داد بیشترین واگذاری به ترتیب با اهداف کشاورزی (87/54 درصد)، خدماتی (73/20 درصد)، صنعتی (51/ درصد19) و گردشگری (87/4 درصد) صورت گرفته است. از لحاظ مساحت، 90 درصد طرح‌های واگذار شده زیر سه هکتار مساحت و تنها 10 درصد از اراضی واگذار شده داری مساحت‌های بیشتر از سه هکتار را دارند. همچنین 25 درصد اراضی واگذار شده مربوط به طرح‌هایی است که نیاز به مساحت‌های زیر نیم هکتار را دارند. است نتایج نشان داد بیشترین انگیزه واگذاری اراضی مربوط به اشتغال‌زایی بوده است. امرار معاش، ساخت اماکن آموزشی و ورزشی، تولیدی، اجرا طرح‌های عام المنفعه، ساخت اماکن عمومی در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند. 74 درصد طرح‌های واگذار شده به مرحله اجرا درآمده و 26 درصد آن‌ها متوقف شده یا به مرحله اجرا نرسیده‌اند. نتایج این پژوهش نشان داد مهم‌ترین عوامل موثر در موفقیت واگذاری طرح‌ها به ترتیب توانایی کارکنان،‌ نحوه مدیریت مجری بر طرح، طی کردن فرآیند واگذاری طرح، نحوه نظارت بر راه‌اندازی مجموعه مجریان توسط دستگاه‌های مربوطه، حمایت سازمان‌های مسئول از جریان واگذاری، همکاری سازمان‌های مسئول با مجریان، فرآیند دریافت تسهیلات، برخورد کارکنان و مسئولان مربوطه با مجریان در طول فرآیند واگذاری طرح، طی کردن فرایند اجرای طرح و نحوه بهره‌برداری از طرح بوده‌اند. همچنین مشخص شد که اثر بخشی اجتماعی و زیست محیطی واگذاری اراضی ملی از نظر بهره‌برداران به ترتیب اهمیت، عوامل اشتغال‌زایی در منطقه، افزایش تولید ، افزایش درآمد، میزان اشتغال ایجاد شده توسط طرح، تأثیر طرح بر وضعیت زندگی مجریان، میزان درآمد حاصل از طرح، تأثیر طرح بر وضعیت زندگی‌ مجریان، تأثیر طرح بر کاهش مهاجرت از روستا، تأثیر طرح بر میزان جذب گردشگر در منطقه و تأثیر طرح بر بهره‌برداری بهینه از زمین واگذار شده بوده است. براساس نتایج این پژوهش، طولانی مدت بودن فرآیند واگذاری در ادارات، و همچنین با توجه به اینکه لازمه واگذاری اراضی، ابطال پروانه چرای دام می‌باشد این امر سبب کاهش دامپروری و ایجاد نارضایتی در ساکنین روستاها می‌شود. اخذ استعلام از ادارات مختلف به منظور انجام واگذاری منجر به صرف وقت و هزینه برای افراد متقاضی شده و از طرفی چون آخرین استعلام مربوط به اداره منابع طبیعی بوده و ممکن است مخالفت شود، این امر سبب هدر رفت بیشتر وقت و هزینه متقاضی است.