عیسی معروف پور

علی‌رغم اجرا و توسعه سامانه‌های آبیاری تحت فشار جهت صرفه‌جویی در مصرف آب، قسمت اعظم اراضی فاریاب کشور هنوز به روش آبیاری سطحی، آبیاری می‌شوند. با توجه به اینکه رایج‌ترین شیوه آبیاری در کشور، آبیاری سطحی است، یکی از معایب آن راندمان پایین است که ناشی از ضعف مدیریتی و طراحی نادرست آن می‌باشد. گزینه افزایش راندمان آبیاری، در عصر جدید با استفاده از نرم‌افزارها و مدل‌های مختلف یکی از راهکارهایی است که منجر به دستیابی به سطوح قابل اعتماد از پارامترهای مختلف آبیاری جهت افزایش کارایی سامانه آبیاری سطحی می‌شود. در این مطالعه با بهره‌گیری از داده‌های برداشت شده از سه مزرعه A، B و C واقع در دشت زرینه‌رود میاندوآب، که مزرعه A و B سه آبیاری متوالی و مزرعه C دو آبیاری متوالی و در هر آبیاری، سه نوار مورد داده‌برداری و ارزیابی قرار گرفت. مزارع به روش آبیاری نواری انتها بسته آبیاری می‌شدند. تحقیق به طور کلی در دو قسمت و مرحله اصلی، آزمایش‌های مزرعه‌ای و مدل‌سازی ارائه شده است. در این مطالعه از نرم‌افزار WinSRFR 5.1.1 استفاده شده است. ارزیابی اولیه با استفاده از روش دو نقطه‌ای الیوت و واکر انجام شد. جهت تعیین ضرایب معادله نفوذ کاستیاکوف - لوئیس، از بخش تحلیل وقوع نرم‌افزار استفاده شد. سپس برای واسنجی مدل (با استفاده از داده‌های پیشروی و پسروی برداشت شده در مزرعه) از بخش شبیه‌سازی استفاده به عمل آمد. افزایش راندمان آبیاری، راهکارها به دو بخش پارامترهای مدیریتی و طراحی تقسیم شدند. جهت بهینه‌سازی پارامترهای مدیریتی (دبی ورودی و زمان قطع جریان) از بخش تحلیل عملیاتی و بهینه‌سازی پارامترهای طراحی (طول نوار، شیب و دبی ورودی) از بخش طراحی فیزیکی استفاده شده است. مقدار پارامترهای بهینه‌ساز به گونه‌ای که با حفظ حداکثری راندمان کاربرد و یکنواختی توزیع و کاهش تلفات نفوذ عمقی حاصل شود، تعیین گردیدند. به طور کلی نتایج در دو قسمت نتایج واسنجی مدل و ارائه بهترین پارامترهای معادله نفوذ و همچنین نتایج بهینه سازی مدل که شامل پارامترهای بهینه مدیریتی و طراحی در قالب جدول گزینه‌های مدیریتی و طراحی آبیاری نواری، ارائه گردید. نتایج نشان داد با برقراری شرط تامین حداقل عمق مورد نیاز از ابتدا تا انتهای نوارها، با تعیین مقدار جریان ورودی و زمان قطع جریان، راندمان کاربرد در سطوح قابل قبول ایجاد می‌شوند، که در مزرعه A، با دبی 17/13 لیتر بر ثانیه و زمان قطع جریان 213 دقیقه، در مزرعه B، با دبی 32/8 لیتر بر ثانیه و زمان قطع جریان 132 دقیقه و در مزرعه C، با دبی 93/23 و زمان قطع جریان 40 دقیقه حداکثر راندمان کاربرد و حداقل تلفات نفوذ عمقی حاصل شد. مقادیر پارامترهای مدیریتی به تفکیک مزارع، جهت دستیابی به سطح کفایت 75 درصد نیز ارائه شده است. برای ترکیب‌های مختلف پارامترهای طراحی نیز بهینه‌سازی انجام شد، طبق نتایج، برای هر سه مزرعه با افزایش و کاهش طول نوارها و به ازای 25± درصد و 50± درصد شیب نوارها، زمان قطع جریان و دبی ورودی در واحد عرض به هر نوار جهت دستیابی به حداکثر راندمان کاربرد و حداقل تلفات نفوذ عمقی به دست آمد. که بر اساس نتایج برای مزرعه A، با طول 120 متر، شیب 002/0 متر بر متر و دبی در واحد عرض 2 لیتر بر ثانیه، برای مزرعه B، با طول 140 متر، شیب 0005/0 متر بر متر و دبی در واحد عرض 4 لیتر بر ثانیه و برای مزرعه C، با طول 100 متر، شیب 001/0 متر بر متر و دبی در واحد عرض 8 لیتر بر ثانیه، توصیه شدند.