داود جمینی

وقوع مخاطرات محیطی از جمله زمین لغزش دارای تبعات متعددی برای محیط زیست و جامعه انسانی است. در این میان جوامع روستایی مستقر در نواحی کوهستانی، بیشتر در معرض مخاطرات محیطی از جمله زمین لغزش قرار دارند. سکونتگاه‌های روستایی واقع در منظر فرهنگی هورامان به واسطه استقرار در منطقه کوهستانی، از قاعده مذکور استثنا نیستند و همواره در معرض خطر زمین لغزش قرار دارند. با توجه به اهمیت جهانی سکونتگاه‌های روستایی واقع در منظر فرهنگی هورامان، که در سال 2021 توسط یونسکو به ثبت جهانی رسیده است، شناسایی سکونتگاه‌های روستایی در معرض خطر زمین لغزش است که می‌تواند گام مهمی برای مدیریت بحران در این منطقه باشد. از این‌رو هدف اصلی این پژوهش، تحلیل فضایی سکونتگاه‌های روستایی در معرض خطر زمین لغزش در غرب ایران است که به صورت مطالعه موردی در منظر فرهنگی هورامان انجام شده است. در راستای دستیابی به هدف اصلی پژوهش، از 21 عامل موثر بر وقوع زمین لغزش استفاده شده است و برای وزن‌دهی به عامل‌ها از نظرات کارشناسان و محققان استفاده شده است. در راستای دستیابی به هدف اصلی پژوهش از رویکرد همپوشانی فازی و دو عملگر or و Sum استفاده شده است. نتایج بررسی وضعیت استقرار 319 سکونتگاه روستایی واقع در منظر فرهنگی هورامان به لحاظ مخاطره زمین لغزش با استفاده از روش or نشان داد هیچ یک از روستاهای محدوده مورد مطالعه در پهنه‌های بسیار کم خطر و خطر متوسط قرار نگرفته‌اند. با این وجود 21/7 درصد روستا (معادل 23 روستا) در پهنه کم خطر، 31/79 درصد (معادل 253 روستا) در پهنه خطر زیاد و 48/13 درصد (معادل 43 روستا) در پهنه خطر بسیار زیاد قرار گرفته‌اند. همچنین نتایج روش Sum در این خصوص نشان داد 51/2 درصد روستاها (معادل 8 روستا) در پهنه بسیار کم خطر، 73/14 درصد روستا (معادل 47 روستا) در پهنه کم خطر، 76/24 درصد (معادل 79 روستا) در پهنه خطر متوسط، 42/35 درصد (معادل 113 روستا) در پهنه خطر زیاد و 57/22 درصد (معادل 72 روستا) به لحاظ وقوع زمین لغزش در پهنه خطر بسیار زیاد قرار گرفته‌اند. نتایج حاصل از مقایسه عملکرد روش‌های or و sum در پهنه‌بندی مخاطره زمین لغزش نشان داد از نظر نتایج حاصل شده (درصد مساحت، درصد تعداد روستاها، درصد خانوار و درصد جمعیت روستایی واقع در پهنه‌های خطر زیاد و خطر بسیار زیاد)، روش or در مقایسه با روش sum، عملکرد سخت‌گیرانه‌تری را داشته است.