آرام شریفی

تیره چتریان با دارا بودن حدود ۴۴۰ جنس و ۳۵۰۰ گونه یکی از بزرگ ترین تیره‌های گیاهی دنیا به‌شمار آمده و با کاربردهای فراوان خوراکی، دارویی، آرایشی و بهداشتی همراه می‌باشند. اطلاع از ترکیبات شیمیایی و اثرات زیستی گونه‌های این خانواده با توجه به پراکنش وسیع و تعداد فراوان گونه‌ها در جهت پیشبرد اهداف پزشکی- دارویی بسیار حائز اهمیت می‌باشد. در این پژوهش به مطالعه اسانس و عصاره سه گونه (Chaerophyllum macrospermum, Prangos ferulacea, Ferula orientalis) از ‌استان کردستان پرداخته‌شده است. در مطالعه حاضر مجموعه‌ای از خواص زیستی گونه‌های هدف مورد ارزیابی قرار گرفت. بررسی توان آنتی‌اکسیدانی گونه‌ها با استفاده از روش‌های FRAP،DPPH ، سنجش محتوای فنول و فلاونوئید، به ترتیب با روش‌های فولین سیوکالتیو و رنگ سنجی کلرید آلمینیوم و بررسی اثرات ضد میکروبی با روش‌های مختلف که شامل: ارزیابی هاله عدم رشد، روش رقت لوله‌ای جهت برآورد MBC و MIC و ارزیابی میزان مهار تشکیل بیوفیلم در سویه‌های باکتریایی Escherichia coli و Staphylococcus aureusپرداخته شد. در ادامه از بین سه گونه مورد مطالعه، گونه موفق انتخاب و خاصیت ضدسرطانی اسانس آن بر روی رده سلولی HeLa با روش MTT بررسی شد. ترکیبات شیمایی احتمالی موجود در اسانس گونه‌ها نیز با روش GC-Ms شناسایی شد. گونه‌های مورد نظر پرداخته شده است. ارزیابی توان آنتی اکسیدانی با روش FRAP نشان داد که گونه‌های C. macrospermum و F. orientalis بیشترین قدرت احیاء کنندگی را داشته اند که نتایج آزمایش DPPH نیز این یافته را تایید و IC50 آنها به ترتیب854±1.51μɡ/ml و 916±1.51μɡ/ml بود. همچنین گونه C. macrospermum با 1.3±31.28 میلی‌گرم کوئرستین بر گرم عصاره بیشترین محتوای فلاونوئیدی را ازخود نشان داد. اگرچه P. ferulacea با 0.38±30.82 میلی‌گرم اسید گالیک بر گرم عصاره بالاترین محتوای فنولی را به خود اختصاص داد. نتایج آزمایش‌های ضدمیکروبی نشان داد که عصاره و اسانس P. ferulacea هیچ اثری بر تکثیر سویه‌های باکتریایی گرم مثبت (S. aureus) و گرم منفی (E. coli) نداشته است. ولی اسانس گونه C. macrospermum هم باعث تشکیل هاله عدم رشد و هم در غلظت‌های 75 و 150 میکرولیتر بر میلی‌لیتر به ترتیب باعث مهار رشد و القاء کشندگی شده است. به علاوه در غلظت‌های کمتر از 75 میکرولیتر بر میلی‌لیتر نیز تاثیر معنی‌داری بر تشکیل بیوفیلم باکتریایی بویژه در سویه گرم مثبت داشته است. همچنین در این پژوهش به ارزیابی سمّیت سلولی اسانس C. macrospermum بر رده سلولی سرطانی HeLa پرداخته شده است. خاصیت ضد سرطانی اسانس این گیاه حتی در غلظت های پایین (18.75 μl/ml) تایید شد. اگرچه در غلظت های بالاتر به دلیل عدم انحلال پذیری کامل اسانس در DMSO یک درصد (به عنوان حلال) جذب بالاتری به دست آمد (جذبی کاذب)، اما تصاویر سلول ها نشان از اثر کشندگی محرض اسانس C. macrospermum در تمام غلضت ها بوده است که نتیجه نشان دهنده تأثیر مثبت اسانس این گونه بر این رده سلولی می‌باشد. بررسی ترکیبات شیمیایی اسانس گونه‌های مورد مطالعه نشان داد که ترکیباتی شامل: ψ-Limonene، L-α-Pinene و Ocimene-β بیشترین درصد در گونه C. macrospermum ؛ α-Pinene و Fenchyl acetate بیشترین درصد در گونه F.orientalis ؛ 3-Carene و Terpinene-ɣ ترکیبات غالب در P. ferulacea بودند. با توجه به یافته های تحقیق، گونه های مورد مطالعه منابع فراوانی از مونوترپن ها و استرها هستند. به ویژه گونه های C. macrospermum و F. orientalis پتانسیل بالایی برای استفاده در صنایع دارویی و غذایی دارند.