امین صادقی

سن گندم Eurgaster integriceps Put یکی از آفات مهم غلات به ویژه گندم و جو در ایران است. آفت سن علاوه بر خسلرت کمی و کاهش عملکرد، باعث افت شدید کیفیت نانوایی گندم می شود. برای محبوس کردن سن گندم، ازقفس های فلزی استفاده شد. در اواخر مرحله شیری و اوایل مرحله خمیری دانه ، تعداد پنج پوره سن سه در هر قفس در مزرعه رهاسازی شد. تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپ ها از لحاظ درصد خسارت برگ، درصد خسارت سنبله، تعداد تخم های گذاشته شده، میزان اضافه وزن سن های نر و ماده، درصد تلفات پوره ها، میزان اضافه وزن پوره ها ، درصد سن زدگی و درصد گلوتن، اختلاف معنی دار قابل توجهی وجود داشت. براساس مقایسه میانگین به روش LSD، از لحاظ مجموع صفات مورد مطالعه، کمترین مقاومت نسبی در ژنوتیپ های اروند، لاین 7 و لاین 102 و بیشترین مقاومت نسبی در ژنوتیپ های کراس-شاهی، گول سپی، بزوستایا، روشن، سرداری، ئاراس گول سور، کاوه، رشه گول، لاین 93 و MV-17 مشاهده شد. براساس کل صفات مورد بررسی، 25 ژنوتیپ گندم در چهار گروه مقاوم، نیمه مقاوم، حساس و نیمه حساس دسته بندی شدند. تنوع ژنتیکی بین ژنوتیپ های گندم در سطح مولکولی با استفاده از 17 نشانگر SCoT و 6 نشانگر IRAP مورد بررسی قرار گرفت. از مجموع 183، نوار قابل نمره دهی ، 96 نوار (20/59 درصد) چند شکل بودند. میانگین تنوع ژنتیکیبرآورد شده بین ژنوتیپ ها با استفاده از نشانگر های SCoT و IRAP به ترتیب برابر با 415/0 و 428/0 بود. دامنه ضریب تشابه جاکارد برای نشانگر SCoT از 78% تا 56% و ضریب تشابه دایس برای نشانگر IRAP 67% تا 52% متفاوت بود. برای مشخص کردن نشانگر های مرتبط با نه صفت مرتبط با مقاومت تجزیه رگرسیون گام به گام صورت گرفت. مشخص شد که نشانگر SCoT 70 بیشترین درصد تغییرات صفات پوشید گی دانه توسط گلوم و گلومل (6/37%)، درصد خسارت برگ (5/31%)، درصد خسارت سنبله (2/21%) و اضافه حشرات نر و ماده به ترتیب برابر با 1/34% و 7/33% را تبیین می نماید. بیشترین ضریب تبیین برای صفات پوشیدگی دانه توسط گلوم و گلومل (6/32%) و درصد خسارت سنبله (7/23%) مربوط به مکان ژنی IRAP LTR650 بود. از نظر صفات مورفولوژیک و ژنتیکی، تنوع قابل توجهی در بین ژنوتیپ های گندم مورد مطالعه وجود داشت.