ردپای اکولوژیکی بهعنوان شاخصی برای سنجش میزان فشار انسان بر منابع طبیعی و ظرفیت زیستی زمین، اهمیت فراوانی در ارزیابی پایداری توسعه دارد. این شاخص نشان میدهد که تا چه اندازه مصرف انرژی، الگوهای کشاورزی، بهرهبرداری از منابع آب، رشد جمعیت و سطح صنعتی شدن میتوانند توان زیستی کشورها را فراتر از حد تحمل اکوسیستمها قرار دهند. در ایران و عراق، محدودیت منابع آبی، تخریب زمینهای کشاورزی، وابستگی شدید به نفت و تغییرات اقلیمی از مهمترین عوامل افزایش ردپای اکولوژیکی هستند. فشار بر منابع حیاتی نه تنها موجب تهدید امنیت غذایی و کاهش رفاه اجتماعی میشود، بلکه ریسک درگیری داخلی را از طریق افزایش نارضایتیهای اجتماعی و تنشهای قومی و منطقهای بالا میبرد. از سوی دیگر، وابستگی شدید به منابع مشترک مانند رودخانهها و ذخایر نفتی، رقابت برای بهرهبرداری و آثار تغییرات اقلیمی میتواند ریسک درگیری خارجی میان ایران، عراق و همسایگان آنها را تشدید کند. بنابراین مدیریت و کاهش ردپای اکولوژیکی برای کاهش تهدیدهای امنیتی و تضمین ثبات سیاسی در این کشورها حیاتی است. هدف اصلی این پژوهش بررسی تأثیر درگیریهای داخلی و خارجی بر ردپای اکولوژیکی در کشور ایران و عراق طی دوره زمانی 1990 تا 2024 و با استفاده از روش حداقل مربعات معمولی پویا است. نتایج برآورد مدل برای ایران و عراق نشان میدهد که کاهش ریسک درگیریهای داخلی و خارجی در هر دو کشور اگرچه به بهبود امنیت و رشد اقتصادی منجر میشود، اما همزمان ردپای اکولوژیکی را نیز افزایش میدهد؛ اثری که در عراق به دلیل وابستگی بیشتر به نفت و تجربه طولانیتر ناامنی شدیدتر از ایران است. رشد تولید ناخالص داخلی سرانه، شهرنشینی و مصرف انرژی در هر دو کشور رابطه مثبت و معناداری با افزایش ردپای اکولوژیکی دارند، با این تفاوت که شدت اثر مصرف انرژی و شهرنشینی در ایران بالاتر است، در حالی که اثر رشد اقتصادی و تجارت خارجی در عراق قویتر است. همچنین نتایج نشان میدهد شاخص حکمرانی خوب نقش مؤثری در کاهش ردپای اکولوژیکی دارد که در ایران اثرگذاری بیشتری نسبت به عراق دارد. در مجموع، تفاوتهای ساختاری اقتصادی، وابستگی به نفت، وضعیت امنیتی، سرعت شهرنشینی و کیفیت حکمرانی، عوامل اصلی تفاوت در شدت اثرگذاری متغیرها بر ردپای اکولوژیکی ایران و عراق هستند.
