علی اکبر مظفری

به دلیل دارا بودن تنوع ژنتیکی زیاد، گندم های امر (Triticum turgidum ssp. dicoccon and dicoccoides, 2n = 4x = 28; AABB)، گندم های دوروم (T. turgidum ssp. durum, 2n = 4x = 28; AABB) و گندم تیموفیوی (T. timopheevii, 2n = 4x = 28; AAGG) و همچنین گونه دیپلوئید آجیلوپس تاوشی (Aegilops tauschii, 2n = 2x = 14, DD) منابع بسیار با ارزشی از ژن های مفید برای اصلاح گندم نان نسبت به تنش های زیستی و غیر زیستی به حساب می آیند. در پژوهش حاضر، تعداد 139 تلاقی مختلف (82 تلاقی بین گندم های امر و ژنوتیپ های آجیلوپس تاوشی، 48 تلاقی بین گندم دوروم و آجیلوپس تاوشی و 9 تلاقی بین گندم تیموفیوی و آجیلوپس تاوشی در دو سال متوالی در مزرعه انجام شد و تعداد 42 آلوهگزاپلوئید مصنوعی در نسل F2 با ژنوم 2n = 6x = 42, AABBDD یا 2n = 8x = 56, AABBDDDD یا 2n = 6x = 42, AAGGDD (11 آمفی پلوئید حاصل از تلاقی دوروم در تاوشی، 4 آمفی پلوئید حاصل از تلاقی تیموفیوی در تاوشی و 27 آمفی پلوئید حاصل از تلاقی امر های اهلی و وحشی با آجیلوپس تاوشی) به دست آمد. گرچه اغلب جنین های F1 حاصل فاقد آندوسپرم بوده و به نجات جنین نیاز در شرایط درون شیشه ای نیاز داشتند، ولی بذور F2 از طریق تولید و امتزاج گامت های کاهش نیافته به دست آمدند. بررسی های سیتوژنتیک مولکولی بذور F2 نشان از پایداری آمفی پلوئید های تولید شده داشت و هیچگونه جابجایی کروموزومی یا انیوپلوئیدی مشاهده نشد. علاوه بر این، تعداد 6 آمفی پلوئید (بذور F2) با سطح پلوئیدی 70x از تلاقی گندم نان (T. aestivum L., 2n = 6x = 42; AABBDD) با گونه Ae. geniculata Roth (2n = 4x = 28; MgMgUgUg) از طریق تولید و امتزاج گامت های کاهش نیافته در بوته های F1 و یا از طریق تیمار بوته های F1 با کلشی سین به دست آمد. استفاده از ژنوتیپ های مختلف گندم های بومی و باستانی امر و تلاقی آنها با ژنوتیپ های مختلف آجیلوپس تاوشی در این تحقیق، منجر با ایجاد مجموعه با ارزشی از گندم های مصنوعی شد که می توانند از طریق تلاقی برگشتی، در مسیر بهبود ژنتیکی گندم نان قرار گیرند.