زاهد شریفی

تغییـر کـاربری اراضـی و آتش سوزی به عنوان مهم ترین آشفتگی های حاصل از فعالیت های انسانی سبب تغییرات عمده در ویژگی های خاک می شود. علی رغم این که در ایران بـه ویـژه اسـتان کردسـتان در رابطـه بـا این آشفتگی ها و سـهم آن ها در تخریب زیست بوم، پژوهش هایی صورت گرفته است، لیکن اطلاعاتی راجع به حساسیت دمایی و رطوبتی تجزیه کربن آلی خاک، ناشی از این آشفتگی ها در بخش اندازه خاکدانه وجود ندارد. بدین منظور سه کاربری جنگل بلوط بکر (شاهد)، آتش سوزی با سه شدت مختلف و تاکستان شناسایی شد و از لایه رویین خاک (5-0 سانتی متر)، از هر کدام از تیمارها 3 نمونه مرکب جمع آوری شد. سپس نمونه ها جهت آنالیز به آزمایشگاه منتقل شدند. به منظور بررسی نقش خاکدانه با اندازه های مختلف، ابتدا نمونه های خاک براساس اندازه خاکدانه ها (8-2، 2-1، 1-25/0 و کوچک تر از 25/0 میلی متر) تفکیک شدند. سپس پارامترهای توزیع اندازه خاکدانه، پایداری ساختمان خاک، حفاظت فیزیکی مواد آلی خاک، نیتروژن و کربن آلی کل خاک، معدنی شدن کربن آلی خاک و میزان حساسیت دمایی و رطوبتی تجزیه کربن آلی خاک در بخش اندازه خاکدانه با روش های استاندارد اندازه گیری شدند. نتایج نشان داد که با افزایش شدت آتش سوزی و کشت و کار از میزان خاکدانه های درشت کاسته شده و بر میزان خاکدانه های ریز افزوده شده است. تغییراتی در میزان کربن پس از آتش سوزی مشاهده نشد، ولی میزان نیتروژن آلی کل خاک افزایش یافته، در حالی که کشت و کار این دو شاخص را کاهش داده بود. در همه ی تیمارها با کاهش اندازه خاکدانه، میزان کربن، نیتروژن، معدنی شدن و نرخ تجزیه پذیری کربن آلی خاک افزایش یافته، در حالی که حساسیت دمایی و رطوبتی کاهش یافته است. همچنین نتایج نشان داد هر چند که کاربری جنگل بکر بیشترین میزان معدنی شدن کربن آلی خاک را دارا بود، اما با افزایش دما حساسیت دمایی کمتری را نشان داد. در حالی که کشت و کار با کاهش کمیت و کیفیت ماده آلی خاک بیشترین حساسیت دمایی را از خود نشان داد. در این رابطه آتش سوزی یک حالت بینابینی را از خود نشان داد. در مجموع نتایج این پژوهش بیان گر آن است که آشفتگی های حاصل از فعالیت های انسانی با تغییر در ساختمان خاک و ماهیت ماده آلی خاک فعالیت ریزجانداران خاک را مختل کرده و فرآیندهای زیستی خاک و چرخه عناصر خاک از روند طبیعی خود خارج می شود، که در نهایت کاهش ک