زاهد شریفی

تبدیل مراتع به اراضی کشاورزی و چرای بی‌رویه‌ی دام‌ها منجر به تخریب پوشش طبیعی زمین شده که یکی از نگرانی‌های مهم تخریب محیط زیست و تغییر اقلیم جهانی است. یکی از موارد تخریب مراتع استان کردستان تبدیل آنها به اراضی کشاورزی به ویژه دیم است. این پژوهش در ایستگاه تحقیقاتی سارال به منظور بررسی اثرات تغییر کاربری از مرتع به زراعت دیم به مدت 40 سال بر ویژگی‌های خاک به ویژه فرآیندهای بیولوژیک دخیل در چرخه فسفر خاک انجام شد. برای این منظور از هر کاربری (مرتع دست نخورده و زراعت دیم) از عمق 0 الی 25 سانتی‌متری 4 نمونه مرکب جمع‌آوری شد. پس از آماده شدن نمونه‌ها پارامترهای فیزیکی شامل بافت، جرم مخصوص ظاهری و میانگین وزنی قطر خاکدانه‌ها و همچنین پارامترهای شیمیایی شامل واکنش خاک (pH)، هدایت الکتریکی (EC)، کربنات کلسیم معادل (ECC)، کربن آلی، ازت کل، ظرفیت تبادل کاتیونی (CEC)، هدایت الکتریکی، میزان عناصر قابل دسترس (پتاسیم، کلسیم، منیزیم، نیترات و آمونیوم)، بخش‌بندی فسفر معدنی (فسفر قابل دسترس، فسفر متصل به آهن و آلومینیوم، فسفر متصل به کربنات‌ها)، فسفرآلی( فسفر آلی لبایل، فسفر آلی نسبتاً لبایل، فسفر آلی غیرلبایل و فسفر آلی نسبتاً غیرلبایل) و از میان شاخص‌های بیولوژیکی تنفس (پایه و برانگیخته)، فراوانی میکروفلور خاک (باکتری، ازتوباکتر، قارچ وباکتری‌های حل‌کننده فسفات)، فعالیت فسفاتاز اسیدی و قلیایی و فسفر زیتوده با روش‌های استاندارد اندازه‌گیری شدند. نتایج نشان داد که 40 سال کشت و کار در مرتع بکرموجب سنگین شدن بافت خاک، افزایش جرم مخصوص ظاهری، pH، کربنات کلسیم معادل، ظرفیت تبادل کاتیونی، میزان کلسیم و نیتروژن قابل دسترس خاک (نیترات و آمونیوم) شد. در حالی که تغییر کاربری موجب کاهش پایداری خاکدانه‌ها، EC، کربن آلی و نیتروژن کل خاک و میزان قابل دسترس عناصر پتاسیم و منیزیم شد. همچنین نتایج نشان داد که 40 سال کشت و کار در مرتع دست نخورده سبب افزایش میزان همه‌ی اشکال فسفر معدنی شده در حالی که همه اشکال فسفر آلی به دلیل افزایش سرعت تجزیه مواد آلی در اثر کشت و کار کاهش یافته بود. همچنین میزان تنفس پایه و برانگیخته، فعالیت آنزیم های فسفاتاز اسیدی و قلیایی و فسفر زیتوده در زمین زراعی در مقایسه با مرتع دست نخورده کاهش یافته بود. به طور کلی نتایج این پژوهش نشان داد که تغییر کاربری اراضی بکر (مرتع) به زراعت دیم موجب کاهش چشم گیری در کیفیت خاک منطقه مورد بررسی شده بود و از میان ویژگی های بررسی شده ویژگی‌های بیولوژیک در نشان دادن میزان کاهش کیفیت خاک تواناتر بودند. به عنوان یک نتیجه تغییر کاربری مراتع در منطقه مورد بررسی سبب تخریب کیفیت خاک شده، بنابراین جانشین کردن مدیریت‌های کارا به جای مدیریت‌های فعلی یا امر ضروریست.