یوسف سهرابی

در شرایط تنش خشکی، تولید گونه های فعال اکسیژن افزایش می یابد که حذف و یا غیرفعال نمودن آن‌ها خارج از توان گیاه است؛ بنابراین اکثر گیاهان در مواجه با تنش خشکی نیازمند راه کارهای اتخاذ شده از سوی مدیران مزرعه می باشند. در همین راستا به منظور بررسی اثر ضد تعرقی غلظت‌های مختلف صمغ کتیرا بر مکانیسم‌های محافظتی، عملکرد و کارایی مصرف آب گیاه دارویی سیاهدانه (Nigella sativa L.) تحت رژیم‌های مختلف آبیاری، آزمایشی به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در گلخانه دانشکده کشاورزی دانشگاه کردستان در سالهای 1399 و 1400 به اجرا درآمد. فاکتورهای آزمایش شامل آبیاری، در سه سطح 100 (آبیاری کامل)، 70 (تنش ملایم خشکی) و 40 (تنش شدید خشکی) درصد ظرفیت زراعی و محلول‌پاشی کتیرا در شش غلظت 0، 25/1، 5/2، 5، 5/7 و 10 گرم در لیتر بودند. نتـایج نشـان داد افـزایش شدت تنش خشکی (کاهش آبیاری) به افزایش مقادیر پراکسید هیدروژن، مالون دی آلدهید، سوپراکسید دیسموتاز، پراکسیداز، پرولین، کربوهیدرات‌های محلول (در آب و الکل) و پتانسیل اسمزی گیاه منجر شد و عملکرد و اجزای عملکرد دانه از قبیل تعداد کپسول در بوته، تعداد دانه در کپسول و وزن هزار دانه را کاهش داد. همچنین تنش خشکی موجب کاهش میزان رنگیزه‌های فتوسنتزی، کارایی فتوسیستم II، ارتفاع بوته و تعداد شاخه اصلی و عملکرد بیولوژیک شد. تأثیر کاربرد غلظت‌های مختلف کتیرا در سطوح مختلف آبیاری در هر دو سال متفاوت بود. در آبیاری کامل، غلظت 25/1 گرم در لیتر صمغ کتیرا بر تمامی صفات بررسی شده مثبت بود. در تنش ملایم خشکی، استفاده از غلظت‌های بیشتر کتیرا تا غلظت 5 گرم در لیتر بهترین کارایی را داشت و غلظت‌های بیشتر از آن به تأثیر معکوس بر صفات مورد بررسی منجر گردید. در تنش شدید خشکی، کاربرد غلظت‌های بیشتر کتیرا مفید بود و مصرف کتیرا تا غلظت 5/7 گرم در لیتر باعث بهبود صفات بررسی شده گردید، ولی مصرف غلظت 10 گرم در لیتر بر صفات مذکور تأثیر منفی داشت. در شرایط تنش ملایم خشکی، کاربرد 5 گرم در لیتر کتیرا موجب تولید بالاترین عملکرد دانه (به ترتیب 4 و 9/3 گرم در 10 بوته برای سال 1399 و 1400) شد و عملکرد دانه را نسبت به شاهد حدود 15درصد افزایش داد. در تنش شدید خشکی، بالاترین عملکرد دانه (به ترتیب 52/2 و 35/2 گرم در 10 بوته برای سال 1399 و 1400) از محلول‌پاشی 5/7 گرم در لیتر بدست آمد که نسبت به شاهد 33 و 28 درصد افزایش یافت. لذا شاید بتوان کتیرا را به عنوان یک ماده ضدتعرق جدید با منشأ طبیعی معرفی کرد که احتمالاً کاربرد آن در مناطقی که با تنش خشکی مواجه هستند می تواند مفید باشد. هرچند که نیاز به آزمایشات بیشتری در این زمینه وجود دارد.