اغماء از عوارض اهلیت است که در فقه اسلامی به جهت تأثیرگذاری آن بر تکالیف و حقوق دارای جایگاهی ویژه میباشد. اغماء نوعی فقدان آگاهی و شعور ظاهری است که به سبب بیماری یا عوامل دیگر بر انسان عارض میشود و آثار مستقیم و غیرمستقیمی بر عبادات، معاملات و حقوق او بر جای میگذارد. فقهای اهل سنت در تعریف و ماهیت اغماء، احکام مترتب بر آن و نسبت آن با خواب و جنون مباحث گستردهای ارائه کردهاند. براساس پژوهش حاضر، شمول شریعت اسلامی که تمامی ابعاد زندگی بشر، اعم از قدیم و جدید را دربر میگیرد، اقتضا مینماید که اغماء نیز بهعنوان حالتی خاص، موضوع احکام دقیق و روشن قرار گیرد. از جمله مهمترین نتایج این بررسی آن است که فقها، در کنار بیان احکام وضو، نماز، روزه و سایر عبادات در حالت اغماء، تفاوتهایی میان آثار آن با خواب و جنون قائل شدهاند؛ بهگونهای که خواب سبکترین عارض، اغماء شدیدتر و جنون سختترین حالت دانسته شده است. همچنین در احکام معاملات، فقها اغماء را در برخی موارد همانند خواب و در برخی دیگر همانند جنون دانستهاند؛ مثلاً عقد صادر از مغمیعلیه نافذ نیست، ولی وقوع اغماء پس از انعقاد عقد، موجب بطلان آن نمیشود. در این تحقیق همچنین روشن شد که فقها اغماء را مانعی موقت در اهلیت اداء دانستهاند و در عین حال، اهلیت وجوب را ساقط نمیسازد. بنابراین، خطاب تکلیف تا رفع حالت اغماء متوقف میشود و سپس ادامه مییابد. بررسی دیدگاههای فقهی نشاندهنده آن است که فقهای مذاهب اربعه در مباحثی چون قضا یا عدم قضا در عبادات، آثار اغماء بر روزه، احکام نفقه همسر مغمیعلیه، و همچنین سوگندهای قسامه در صورت بروز اغماء، اختلاف نظرهایی دارند که تحلیل آنها میتواند تصویری جامع از ماهیت و آثار فقهی این عارضه ارائه دهد. این تحقیق تلاش دارد با رویکردی توصیفی تحلیلی و بر پایه منابع معتبر مذاهب اربعه اهل سنت، جایگاه اغماء و احکام مترتب بر مغمیعلیه را روشن سازد و سهمی در رفع ابهامات این حوزه ایفا نماید.
