صوفیان معتقدند همه موجودات، تجلی وجود خداوند هستند. این اندیشه در مکتب ابن عربی به وحدت وجود شهرت یافته است پیش از او، این اندیشه در میان صوفیان به فنای ذات و صفات بنده شهرت داشت. محققان به وجود این اندیشه در مثنوی و سایر آثار مولوی اشاره کرده اند اما به هدف مولوی از طرح مباحث وحدت وجود و نقش اجتماعی این اندیشه در مثنوی نپرداخته اند. مثنوی، منظومه ای تعلیمی است که در عین شور و حال و وجد سرشاری که دارد مسلماً حاوی اهداف اجتماعی است. بنا بر این، ضروری است هدف مولوی از طرح این اندیشه در مثنوی روشن شود. در این مقاله برای تبیین هدف مولوی از طرح مباحث وحدت وجود، علاوه بر بررسی مواردی که به فنای ذات و صفات و فناء فی الله در مثنوی اختصاص دارد، مناظره ها و مجادله ها در مثنوی و علت طرح آنها و نتیجه گیری مولوی از طرح مجادله ها را بررسی کرده ایم. بر بنیاد این بررسی روشن می شود که طرح مسائل فنای ذات و صفات یا وحدت وجود از سوی عارفانی چون مولوی، برای رفع تفرقه ها و ایجاد وحدت و همدلی در میان مردم بوده است و در حقیقت واکنشی است نسبت به قشری گری که گاه ابزار حکومت های ستمگر بود و غالباً موجب فتنه و تعصب در میان عوام می گشت و استحکام جامعه اسلامی را سست می ساخت و آن را در برابر دشمنان بی دفاع می کرد.
