برای بیشتر بزرگان تصوف ، زندگی دو گانه ای قائل شده اند . گاهی فردی گناهکار بر اثر حادثه اث دگرگون می شود و به عارفی بزرگ بدل می گردد. گاهی نیز عارفی بزرگ دچار فتنه می شود اما این فتنه و بلا برای بهبود کار او لازم و ضروری است ، علت و بنیاد این تحولات عموماً به صورت افسانه است . به گونه ای که درک و قبول چنین اخباری دشوار است . با توجه به اهمیتی که عارفان برای جهان شناسی قائل اند و شناخت شناسی خود را نیز بر همین جهان شناسی استوار می کنند ، برای فهم ریشه و بنیاد مسائل عرفانی و درک و توجیه تحول افسانه ای عارفان ، تلقی و تأثر آنان را از روایت ها و عناصر مختلف آفرینش بررسی کرده ایم . در این بررسی روشن می شود برخی اخبار و روایات متون عرفانی و سلوک عارفان ، بازتاب الگوهای اسطوره ای است که متناسب با نقش وو کاربرد خود در جامعه و محیط صوفیان ، شکل های متنوع پذیرفته است.
