توسعه فیزیکی شهرها نیازمند ارزیابی دقیق مخاطرات محیطی برای دستیابی به پایداری است. شهر حلبچه در اقلیم کردستان عراق، واقع در کمربند چینخورده زاگرس، با چالشهای ژئومورفولوژیکی همچون زلزله، سیل و زمینلغزش مواجه است؛ این چالشها عمدتاً ناشی از موقعیت تکتونیکی، شیبهای تند و نزدیکی به رودخانه سیروان هستند. زلزله سال ۲۰۱۷ با بزرگی ۷.۳ ریشتر و فاجعه شیمیایی ۱۹۸۸ ضرورت بررسی جامع مخاطرات را برای برنامهریزی شهری دوچندان میسازد. هدف پژوهش حاضر، شناسایی محدودیتهای توسعه فیزیکی شهر حلبچه ناشی از مخاطرات ژئومورفولوژیکی و ارائه چارچوبی برای پهنهبندی مناطق پرخطر و پیشنهاد راهکارهای مدیریتی است. روششناسی پژوهش بر پایه تحلیل سلسلهمراتبی (AHP) برای وزندهی به معیارهای محیطی و ادغام آن با سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) استوار است. معیارهای اصلی شامل شیب، طبقات ارتفاعی، کاربری اراضی، شدت زلزله و حریم آبراهه بودهاند. وزنهای نسبی محاسبهشده عبارتند از: حریم آبراهه (۰.۳۱۰۳)، شیب (۰.۲۴۱۴)، کاربری اراضی (۰.۲۰۶۹)، شدت زلزله (۰.۱۷۲۴) و طبقات ارتفاعی (۰.۰۶۹۰). نرخ ناسازگاری محاسبات (۰.۰۲۷) کمتر از حد آستانه ۰.۱ بوده که نشاندهنده اعتبار نتایج مقایسه زوجی است. دادهها شامل مدل رقومی ارتفاعی (DEM)، نقشه شیب و ارتفاع از منابع معتبر استخراج و در محیط ArcGIS با ابزار Weighted Overlay ترکیب شدند تا نقشه پهنهبندی خطر تولید گردد. یافتهها نشان داد مناطق مطالعهشده در سه طبقه اصلی قرار دارند: ۱) محدودیت شدید (امتیاز ۰ تا ۰.۴۸۱۲۵) عمدتاً در نواحی با شیب زیاد و حریم آبراهه، ۲) امکان توسعه مشروط (۰.۴۸۱۲۵ تا ۰.۷۱۲۵) که نیازمند اقدامات اصلاحی و مدیریتی است، و ۳) بدون محدودیت (۰.۷۱۲۵ تا ۱) که در دشتهای هموار و با فاصله ایمن از گسلها و آبراههها قرار دارند. این طبقهبندی با روش Natural Breaks انجام و با الگوی وزنی معیارهای اصلی مطابقت داشت. نتایج پژوهش نشان میدهد که هدایت گسترش شهری به سمت مناطق کمخطر، اعمال سیاستهای حفاظتی در اراضی حساس و تقویت زیرساختهای مدیریت ریسک میتواند به کاهش آسیبپذیری و افزایش پایداری توسعه در حلبچه منجر شود. هرچند محدودیتهایی مانند دقت مدلهای ارتفاعی وجود دارد، اما چارچوب پیشنهادی میتواند مبنایی کاربردی برای برنامهریزی شهری در مناطق لرزهخیز باشد. کلمات کلیدی:
