سعید خضری

شهرستان خانقین در عراق به دلیل موقعیت جغرافیایی خود در معرض مخاطراتی چون سیلاب و زمین‌لرزه قرار دارد. رشد سریع جمعیت و توسعه نواحی سکونتگاهی بدون توجه به توان محیطی، آسیب‌پذیری منطقه را در برابر مخاطرات زیست‌محیطی، از جمله آلودگی، افزایش داده است. بسیاری از سکونتگاه‌ها در مناطق با پتانسیل بالای خطر قرار گرفته‌اند. با وجود این شرایط، تاکنون مطالعه جامعی درباره ارتباط رشد جمعیت و افزایش مخاطرات زیست‌محیطی در این شهرستان انجام نشده است. با توجه به اهمیت موضوع، در این پژوهش به تحلیل و ارزیابی افزایش جمعیت شهرستان خانقین و نقش آن در ایجاد مخاطرات زیست محیطی پرداخته شود. در این تحقیق از مدل رقومی ارتفاعی 30 متر SRTM، تصاویر ماهوارههای لندست، MODIS و CHIRPS بهعنوان مهمترین داده‌های تحقیق استفاده شده است. مهمترین ابزارهای تحقیق، ENVI، سامانه گوگل ارث انجین (بهمنظور تهیه نقشه تراکم پوشش گیاهی، میانگین بارش شهرستان خانقین و همچنین شاخص AOD یا ضریب غلظت گردوغبار)، ArcGIS و Expert Choice بوده است. در این تحقیق ابتدا به شناسایی مهمترین مخاطرات زیست محیطی شهرستان خانقین پرداخته شده است و سپس به ارزیابی روند توسعه نواحی سکونتگاهی به سمت مناطق آسیب‌پذیر در برابر مخاطرات طبیعی پرداخته شده است. با توجه به یافته‌های پژوهش، شهرستان خانقین به دلیل ویژگی‌های طبیعی از جمله رودخانه سیروان، گسل‌های فعال و شرایط اقلیمی، پتانسیل بالایی در بروز مخاطراتی چون سیلاب، زمین‌لرزه و گردوغبار دارد. نتایج نشان داد بخش‌های قابل توجهی از شهرستان در پهنه‌های با آسیب‌پذیری بالا قرار دارند و برخی مناطق حتی هم‌زمان در معرض هر سه مخاطره‌اند. در کنار این، روند سه دهه گذشته نشان می‌دهد توسعه فیزیکی نواحی سکونتگاهی، به‌ویژه تحت تأثیر رشد جمعیت و تغییرات کاربری اراضی، عمدتاً به سمت پهنه‌های پرخطر پیش رفته است؛ به‌طوری‌که وسعت سکونتگاه‌های آسیب‌پذیر از ۳۴ کیلومترمربع در ۱۹۹۴ به ۹۳ کیلومترمربع در ۲۰۲۴ رسیده است. این امر بیانگر نبود رویکرد مبتنی بر توان محیطی در برنامه‌ریزی شهری است. بنابراین، ضرورت دارد اقدامات پیشگیرانه، مکان‌گزینی ایمن سکونتگاه‌ها، مقاوم‌سازی سازه‌ها و کنترل تغییرات کاربری اراضی در دستور کار قرار گیرد تا آسیب‌پذیری شهرستان کاهش یابد.