چکیده: سیرک های یخچالی به دلیل اینکه اولین و ساده‌ترین شکلی هستند که به‌وسیله یخچال‌های کوهستانی به وجود می‌آیند می توانند مهم ترین شواهد فرسایش یخچالی کواترنری باشند. این اشکال در مرتفع‌ترین قسمت دره، در مجاور قلل کوهستان‌ها به‌صورت حفره‌ای قیفی شکل است که دیواره‌های سنگی بر آن مشرف می باشد. هدف از این پژوهش، شناخت آثار به‌جای مانده یخچالی در کوهستان چهل چشمه استان کردستان و برآورد و تخمین پالئو کلیمای کردستان بر اساس شواهد کواترنری با استفاده از روش رایت، خط تعادل آب و یخ به روش پورتر و بازسازی دمای دوره سرد می باشد. با بهره گیری از روش های مذکور و به کارگیری نقشه های توپوگرافی، تصاویر ماهواره ای و بازدیدهای میدانی صورت گرفته، تعداد 17 سیرک در منطقه مورد مطالعه شناسایی شد. ارتفاع دارای خط برف مرز به روش رایت 2462 متر می باشد و خط تعادل آب و یخ به روش پورتر در ارتفاع 2440 متر قرارگرفت. با توجه به نتایج به دست آمده می توان گفت که، ارتفاع زیاد، شیب زیاد، بارش برف و دمای پایین هوا جزو عوامل تأثیرگذار درشکل گیری سیرک های یخچالی چهل چشمه می باشند. در حال حاضر، در منطقه مورد مطالعه با افزایش هر 100 متر ارتفاع، 001/0- درجه سانتی گراد کاهش دما داریم و دمای هوا در خط ارتفاعی 2462 متر، برابر با 97/9 درجه سانتی گراد است. طبق نتایج مذکور از دوره سرد تاکنون در خط ارتفاعی 2462 متر (برف مرز)، دمای هوا حدود 10 درجه سانتی گراد گرم تر شده است. با توجه به کوهستانی بودن منطقه مورد مطالعه، میزان بارندگی زیاد و محاسبات انجام شده، این منطقه در حال حاضر از اواخر پاییز تا اواسط تابستان شاهد پوشش سطحی برف در ارتفاعات می باشد که این امر موجب نقش برف در فرسایش منطقه و ایجاد یک محیط پریگلاسیر شده است، بنابراین می توان نتیجه گرفت که در حال حاضر، منطقه تحت تأثیر فرآیند نیواسیون و عمل یخبندان و آب ناشی از ذوب برف قرارگرفته و ژئومورفولوژی منطقه از هوازدگی فیزیکی و فرسایش ناشی از عملکرد برف تأثیر می پذیرد. در منطقه‌ی مورد پژوهش دو عامل زمین‌ساخت و ریخت‌شناسی با عملکرد مشترک، سبب شکل‌گیری یخچال‌های پلئیستوسن شده‌اند که آثار و شواهد آنها به‌ویژه در سیرکهای یخچالی ارتفاعات چهل چشمه مشاهده می‌شود. عملکرد فازهای کوه‌زایی، راندگی و گسلش سبب بالا آمدن زمین‌های منطقه شده است. این امر دو تأثیر عمده در فراهم آمدن شرایط مناسب و شکل‌گیری یخچال‌ها در ارتفاعات چهل چشمه داشته است. بالا آمدن و ارتفاع‌یابی این کوه ها سبب پدید آمدن شرایط مناسبی برای تجمع برف و تشکیل یخچال شده است و از سوی دیگر عملکرد گسل‌های راندگی چهل چشمه سبب شکل‌گیری دیواره پرتگاه خط گسل در دامنه‌های آن می باشد. جمع‌آوری اطلاعات یخچال‌ها به‌عنوان یکی از منابع باارزش آب شیرین و بررسی تغییرهای آنها در دوره‌های زمانی مختلف می‌تواند یکی از نشانه‌های تغییر اقلیم در هر منطقه باشد که مطالعه و بررسی آنها را اجتناب‌ناپذیر می‌سازد.
