سعید خضری

چکیده آینده پژوهی تاب آوری سکونتگاههای انسانی تحت مخاطره طبیعی در کشورهای مختلف و در حال توسعه، که سالانه در معرض گونه های متفاوتی از انواع مخاطرات قرار میگیرند، رویکرد نوینی است، که تاکنون در برنامه ریزیها و سیاست گذاریهای مدیریت بحران مورد کم توجهی قرار گرفته است. بر این اساس پژوهش حاضر بر اساس رویکرد آینده پژوهی، به ارائه سناریوهای کارامد تاب آوری سکونتگاههای انسانی تحت مخاطره زمین لغزش پرداخته است. ابزار جمع آوری اطلاعات در مرحله نخست، شامل، اطلاعات بر گرفته از پایگاه اطلاعات مکانی و ایجاد دیتاست معتبر که حاوی اطلاعات و شرایط موثر بر رخداد زمین لغزش بوده، میباشد. در این راستا، متغیرهای موثر در وقوع حرکات دامنه ایی بر اساس مطالعات پیشین پژوهی و نظرات کارشناسی، شناسایی شدند. از این رو، در ابتدا، 11 عامل تاثیر گذار بر وقوع زمین لغزش شامل : aspect, NDVI, Elevation , distance to the fault Degree, plan curvature, profile curvature, rainfall, distance to the river, distance to the road, slope degree, stream power index (SPI), STI (Sediment transport index), terrain roughness index (TRI), topographic wetness index (TWI), Land use, Geology ، انتخاب شدند. سپس با روش FR میزان همبستگی میان عوامل موثر بر زمین لغزش و با مدل ANN با دقت 0.92 میزان اهمیت متغیرها در مدلسازی برآورد شد و نقشه پهنه های حساس به زمین لغزش LSM در پنج کلاس (حساسیت بسیار بالا، بالا، متوسط، کم و بسیار کم)، تهیه شد. نتایج در تحلیل مدلسازی با الگوریتم های Machine Learning نشان داد که بیش از 74 درصد از محدوده مورد مطالعه در معرض حساسیت بالا و خیلی بالا به وقوع حرکات دامنه ایی قرار دارد. ارزیابی دقت و صحت پیشبینی مدلها (داده های تعلیمی و داده های تست)، با KNN, ADTree, ANN و سطح زیر منحنی ROC و میزان کارایی مدلها جهت پیش بینی با Classification matrix و معیارهای Accuracy, Sensitivity, Specificity ، انجام شدند. نتایج ارزیابی در مقایسه مابین مدلهای به کار گرفته نشان داد که الگوریتم ADTree دقت و صحت بالایی و همچنین ظرفیت بالایی جهت طبقه بندی و پیش بینی مناطق حساس به زمین لغزش دارد و میتواند در مدیریت بحران مخاطره طبیعی ناشی از زمین لغزش، به عنوان کاراترین مدل به کار گرفته شود. همچنین در این پژوهش به منظور سنجش تاب آوری مناطق تحت مخاطره زمین لغزش، برای جمع آوری اطلاعات از پرسش نامه ای محقق ساخته 1 که روایی و پایایی پرسشنامه، به ترتیب با استفاده از پانل متخصصان و پویش محیطی، مورد تأیید قرار گرفت. تجزیه و تحلیل داده ها با بهره گیری از روشهای پویش محیطی و تحلیل اثرات متقابل صورت گرفت. نتایج نشان داد که مهمترین سناریو کارآمد برای ارتقای تاب آوری سکونتگاههای انسانی، سناریوی آمادگی است. نیروهای پیشران شناسایی شده مؤثر برای تحقق این سناریو، شامل بهبود یکپارچگی سازمانی و مدیریت بحران و ارتباط و هماهنگی سازمانی مناسب، افزایش نهادهای محلی و مشارکتهای مردمی، بهبود پوششهای بیمه ای، افزایش آموزش و مهارت مردم در برابر مخاطرات، پهنه بندی و مشخص کردن مناطق پرخطر، توزیع متوازن خدمات در سطح منطقه و افزایش دسترسی مناسب به شبکه حمل و نقل در زمان حوادث، بودند. با نظر به اینکه مدیریت بحران پیش از وقوع مخاطره در کشور ایران در شرایط نامناسبی قرار دارد، بنابراین شناسایی تنگناها و چالشهای پیش روی آن با رویکرد آینده پژوهی میتواند قدم مهمی جهت ارائه برنامه های کارامد و اجرایی برای حل آنها و پیش بینی گستردگی پیامدهای مخاطرات طبیعی، بعد از وقوع بحران باشد.