مقدمه: جو (Hordeum vulgare L.) بهواسطه پتانسیل آن در تولید غذای سالم و بهعنوان منبع عالی فیبر غذایی مورد توجه قرار گرفته است. اسید هیومیک، یک ترکیب آلی است که از مواد آلی تجزیه شده بهدست میآید و بهدلیل محتوای هیدروژن، کربن، اکسیژن و نیتروژن بالای آن، نقش مهمی در تغذیه گیاهان ایفا میکند. کاربردهای برگی اسید هیومیک موجب تقویت رشد برگ و ریشه، جذب مواد مغذی، فتوسنتز و فعالیتهای آنزیمی میشود و مقاومت گیاهان را به تنشهای محیطی افزایش میدهد. اگرچه تأثیرات اسید هیومیک بر ریشهها بهخوبی مستند شده است، اما تأثیر آن بر برگها نیازمند بررسیهای بیشتر است. مطالعات قبلی نشان دادهاند که کاربردهای برگی میتوانند غلظت کلروفیل را افزایش دهند و بر فتوسنتز، تعرق و تبادل گازها تأثیر بگذارند. با وجود بررسیهای متعدد تأثیرات اسید هیومیک بر گیاهان زراعی مختلف، تأثیر آن بر عملکرد و کیفیت رقمهای جو دیم هنوز ارزیابی نشده است. بنابراین، هدف از این مطالعه، بررسی تأثیر کاربرد برگی اسید هیومیک بر عملکرد و ویژگیهای مرتبط با کیفیت دانه و علوفه پنج رقم جو دیم میپردازد. مواد و روشها: آزمایش مزرعهای در مؤسسه تحقیقات کشاورزی دیم سرارود واقع در ۱۷ کیلومتری کرمانشاه با اقلیم نیمهخشک مدیترانهای اجرا شد. آزمایش بهصورت طرح کرتهای خرد شده در قالب طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. عامل اصلی، کاربرد اسید هیومیک در سه سطح شامل صفر (شاهد)، ۴۰۰ و ۸۰۰ میلیگرم در لیتر و عامل فرعی پنج رقم جو شامل آرتان، قافلان، آردا، آبیدر و سرارود-1 بود. بذر رقمهای مورد مطالعه در تاریخ اول آبانماه با استفاده از دستگاه بذرکار آزمایشی کشت شد. محلولپاشی برگی اسید هیومیک در مرحله ظهور برگ پرچم انجام شد. صفات اندازهگیری شده در این آزمایش شامل عملکرد دانه و علوفه (عملکرد زیستی)، عناصر غذایی موجود در دانه و صفات مربوط به کیفیت علوفه بودند. تجزیه واریانس دادهها و مقایسه میانگینها بر اساس آزمون LSD با استفاده از نرمافزار SAS 9.1 و رسم نمودارهای مربوطه با استفاده از نرمافزار Excel انجام شد. یافتههای تحقیق: تجزیه و تحلیل دادهها نشان داد که اختلاف آماری معنیداری بین رقمها، سطوح اسید هیومیک و برهمکنش رقم × اسید هیومیک از نظر تمامی صفات دانه شامل عملکرد و محتوای نیتروژن، فسفر و پتاسیم دانهها وجود داشت. همچنین، اثر اسید هیومیک بر عملکرد و تمامی ویژگیهای کیفی علوفه و اثر رقم بر تمامی صفات علوفه بهجز عملکرد و درصد خاکستر معنیدار بود، در حالیکه برهمکنش رقم × اسید هیومیک فقط بر درصد الیاف خام و پروتئین خام معنیدار شد. نتایج نشان داد که با افزایش سطوح اسید هیومیک، محتوای نیتروژن دانه بهبود یافت، بهطوری که بالاترین میزان نیتروژن دانه (2.98 درصد) در رقم آرتان در ۸۰۰ میلیگرم در لیتر اسید هیومیک و پایینترین میزان (1.49 درصد) در رقم آبیدر بدون کاربرد اسید هیومیک مشاهده شد. عملکرد دانه نیز بهطور قابلتوجهی با کاربرد اسید هیومیک افزایش یافت و بیشترین عملکرد دانه از رقمهای قافلان و آبیدر در بالاترین غلظت اسید هیومیک بهدست آمد. علاوه بر این، کاربرد هیومیک اسید منجر به کاهش فیبر خام، فیبر نامحلول در شوینده خنثی و فیبر نامحلول در شوینده اسیدی علوفه شد و در مقابل، درصد پروتئین و خاکستر علوفه را افزایش داد که نشاندهنده بهبود کیفیت علوفه است. نتیجهگیری: نتایج این مطالعه نشان داد که اسید هیومیک بهعنوان یک محرک زیستی قوی عمل میکند و میتواند عملکرد دانه و علوفه و همچنین کیفیت تغذیهای جو را افزایش دهد. بر اساس نتایج این آزمایش، میزان بهینه کاربرد اسید هیومیک ۸۰۰ میلیگرم در لیتر بهدست آمد. این مقدار بهطور قابل توجهی تمامی ویژگیهای اندازهگیری شده در دانه و علوفه جو را بهبود بخشید. به این ترتیب، اسید هیومیک پتانسیل لازم برای بهینهسازی کشت جو دیم در مناطق نیمهخشک را دارد. تحقیقات بعدی باید با هدف بررسی اثرات اسید هیومیک بر رقمهای متنوع جو و تحت شرایط محیطی متفاوت بهمنظور توسعه دستورالعملهای جامع و کاربردی برای استفاده از اسید هیومیک انجام شود.
