پژوهش حاضر با هدف تحلیل روانکاوانه رمان دفاتر الورّاق اثر جلال برجس و تبیین بازتاب سازوکارهای روانی شخصیتها در بستر ساختارهای اجتماعی و فرهنگی اثر انجام گرفته است. این پژوهش از نظر روششناسی، کیفی و مبتنی بر رویکرد تحلیل متن ادبی با تکیه بر نظری روانکاوی فروید است. مسئله اصلی تحقیق آن است که چگونه میتوان از منظر روانکاوی، روابط درونی شخصیتها، کشمکشهای ناخودآگاه و نمود مکانیسمهای دفاعی را در این رمان تفسیر و ارزیابی کرد. نتایج تحلیل نشان میدهد که برجس در دفاتر الورّاق با بهرهگیری از تقابل میان نهاد، من و فرامن، به بازنمایی تنش میان غرایز سرکوبشده و الزامات اجتماعی پرداخته است. شخصیت اصلی رمان، به دلیل سلطۀ فرامنِ بیمارگونه و سرکوب مداوم امیال غریزی، دچار روانرنجوری وسواسی-جبری و در نهایت خودویرانگری میشود. در مقابل، شخصیتهای فرعی بازتابی از ترومای جمعی، سرکوب ساختاری و چرخه بازتولید فقر هستند که در قالب مکانیسمهایی چون واپسروی، همانندسازی با پرخاشگر و اجبار به تکرار ظهور مییابند. بر اساس یافتهها، این رمان با بازتاب پیامدهای روانی ساختارهای سلطه و سرکوب، تصویری استعاری و انتقادی از جامعهای ارائه میدهد که پیش از نابودی جسم، روان انسانها را فرسوده و نابود میسازد.
